A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov

 
Kislorodli-mash’alli eritish pechi tuzilishi?
4.
 Shixta
deb nimaga ataladi?
 
 
 
 
 

---

43 
1.4.Yallig‘-qaytaruvchi pechda eritiladigan mis xomashyosining tavsifi va 
uni eritish jarayoniga tayyorlash 
Birinchi yallig‘ qaytaruvchi pechlar XIX asrning oxirlarida Uels hududida 
paydo bo‘lgan. Bor-yo‘g‘i 8m
2
maydonni egallagan ushbu eritish pechi mayda 
bo‘laklardan iborat bo‘lib, toshko‘mirning yonishi natijasida qizitilgan edi. 
Yonilg‘ining ko‘p sarflanishi, unumdorlikning pastligi bu eritish pechini 
o‘zgartirishga va uni takomillashtirishga olib keldi. Nihoyat, AQSH ning 
Anakonda hududida uzunligi 40–50 m bo‘lgan pech ishga tushirildi. Pechning 
uzunligi o‘sishi bilan eni, balandligi ham orta bordi. Va nihoyat, bugungi kunga 
kelib, bir me’yorda sutkasiga 1000–1500 ming tonna qattiq holdagi shixta 
qorishmasini qayta ishlaydigan pechlar ishga tushirildi. Ularning o‘lchamlari 
quyidagicha: uzunligi 30–33 m, eni 8–10 m, umumiy ish eritish maydoni 240–
300m
2
. Eng katta yallig‘ qaytaruvchi pech AQSH “Garfild” zavodida joylashgan 
bo‘lib, uzunligi 37,5 m, eni 6,6 m va eritish maydoni 435 m
2
ni tashkil etadi.
Hozirgi zamonaviy yallig‘ qaytaruvchi pechlarning ilgarigi pechlardan 
tubdan farq qiluvchi asosiy tavsiflari quyidagilar: 
- pechkaning hamda shixta qorishmasini yuklash tizimining takomil-
lashganligi; 
- pechning kapital ta’mirlash muddati uzayganligi; 
-o‘tga chidamli, olovbardosh g‘ishtlarning terilishini mustahkamlash va 
pech ortiga gaz hamda changni (utilizatsiya) sovutish va tozalash uskunalarining 
o‘rnatilganligi va hokazolardir. 
2005-yilgi ma’lumotga ko’ra хorijiy davlatlarda 49 ta mis zavodida 
boyitma yallig‘ qaytaruvchi pechlarda eritib kelinmoqda. Bularning hisobida 80 
ga yaqini yallig‘ qaytaruvchi eritish pechi, shundan 35 tasi AQSH zavodlarida 
to‘liq ishlamoqda. MDH mamlakatlarida, Balxashmis sanoat birlashmasida, 
Krasnouralsk mis eritish kombinatida, Olmaliq TMKda va boshqa mis eritish 
zavodlarida ham mavjud. Hozirgiko‘pgina zamonaviy pechlarning balanddan, 
qubbadan texnologik kislorod yordamida qiyaligining qizdirilishi pech 

---

44 
unumdorligining ortishiga olib keladi. Pech qora moy (mazut) yoki tabiiy gaz 
yoki ikkalasining aralashmasida ishlash qobiliyatiga ega.
1.7-rasmda ko‘rsatilganidek, yallig‘ qaytaruvchi pech gorizontal holatda 
joylashgan. Issiqlik agregati quyidagi asosiy qismlardan iborat: poydevor ostki 
qismi, yon, orqa va old devorlari, qubba temir sinch va gaz mo‘risi.