A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov

Nazorat savollari 
1.
 
Yallig‘-qaytaruvchi pechda eritiladigan mis xomashyosining tavsifi? 
2. Eng yaxshi xomashyo tayyorlash usuli? 
3.
 
Suyuq holdagi konverter toshqolini ochiq nov orqali yallig‘ qaytaruvchi pechga 
quyish sababi?
4. Yallig‘ qaytaruvchi eritish pechida qanaqa yoqilg‘i ishlatiladi? 
1.5.
 
Yallig‘-qaytaruvchi pechda kuydirilmagan sul'fidli mis 
boyitmalarini eritishda kechadigan fizika- kimyoviy 
o‘zgarishlar 
Yallig‘ qaytaruvchi eritish pechida fizik-kimyoviy jarayonlar qanday 
kechadi? Shixta tarkibiga mis boyitmasidan (Cu 16–22%) tashqari fluslar, ya’ni 
kvarsli ruda, oltinli kvarsli ruda (yoki ZIF konsentrati), ohaktosh, qaytar changlar 
va ikkilamchi mahsulotlar kiradi. Yuqori harorat ta’sirida qiyalikda avval shixta 
qiziydi. Asta-sekin namlik kamayib, minerallarning fizik-kimyoviy o‘zgarishi 
natijasida birikmalar parchalana boshlaydi. Haroratning yuqoriligi, qiyalikning 
haddan tashqari harorat ta’sirida yallig‘lanishi va qizigan qubbadan nurlanish 
orqali haroratning urilishi shixtani 915–950
0
C gacha qizitadi va mahsulot 
tarkibining asosi – sulfid birikmalari eriy boshlaydi va shteynning hosil bo‘lishi 
boshlanadi. 
Oltingugurtli moddalarning erishi o‘z o‘rnida shixta tarkibidagi boshqa 
birikmalarning ham tez qizishiga, harorat 100
0
C ga ortgan paytda esa toshqolning 
asosiy tarkibini egallovchi oksidlarning eritmaga o‘tish bosqichi boshlanadi. 
Qiyalikda past haroratda eriydigan birikmalarning tez erib, tinimsiz vannaga oqib 

---

52 
turishi qiyin eriydigan oksid va boshqa moddalarning erishiga yo‘l qo‘ymaydi. 
Erigan modda o‘zi bilan birga erimagan, endigina qizib, parchalanib turgan 
moddani pech qiyaligida sirpantirib, vannaga tushirib yuboradi. Ushbu 
moddalarning erish oraliq harorati 30–100
0
C gacha boradi, biroq toshqolning 
nordonlik darajasi ortib borishi oraliq haroratni 250–300
0
C gacha orttirib yuborishi 
mumkin.