110
zalvorli, ya’ni soqqali klapan; 11–tayanch g‘altaklar; 12–purkagich
quvurlar; 13–
suyuq eritmaga mo‘ljallangan cho‘mich.
Nazorat savollari
1.
Mis shteynlarini konverterlash jarayonining amaliyoti diganda nimani tushunas?
2. Konverterlash pechlarida olingan shteyn tarkibi?
3. Konverterlash tehnologiyasi?
4. Konverter furmasining diametri qancha bo‘ladi?
1.16.Homaki misni olovli tozalashning nazariy asoslari
Eritish pechlarida olingan shteyn konverterlashdan keyin xomaki mis
olinadi. Xomaki misning o‘rtacha kimyoviy tarkibi quyidagicha bo‘ladi, %:
97,5–99,5 Cu; 0,03–0,35 S; 0,01–0,1Fe; 0,1–0,5Ni; 0,05–0,26 Pb; 0,03–0,3
As; 0,03–0,2 Sb; 0,05 gacha Bi; 0,1
gacha Sn; 0,03 gacha Zn; 0,1 Se va Te; 0,1
O2; 0,003–0,04 (30-400 g/t) Au; 0,002–0,3 (20–3000g/t) Ag.
Kimyoviy tarkibdan ma’lumki, misdan tashqari asosiy qo‘shimchalar
oltingugurt, temir, rux, qo‘rg‘oshin va margimushdir. Kerakli qo‘shimchalarga
selen, tellur, oltin va kumush kiradi. Demak, bundan ma’lumki, 5
ta kimyoviy
elementni, imkon darajasida bir fazaga, ya’ni Su, Se, Te, Au, Ag ni anodli mis
tarkibiga,
qolgan S, Fe, Ni, Pb, Zn, As, O
2
, SiO
2
va boshqa nokerak unsurlarni
toshqolga o‘tkazib orqaga, ya’ni avvalgi konverter pechiga suyuq holda qaytarish
kerak. Shuning uchun ham yuqoridagi ikki guruhga bo‘lingan
metallarni misdan
xoli qilish uchun ham ikki xil tozalash usuli ketma-ket qo‘llaniladi:
1). Olovli tozalash.
2). Elektr toki yordamida elektroliz orqali tozalash.
Har ikki jarayonda ham kerakli metallarning nobud bo‘lishiga qisman
bo‘lsa-da yo‘l qo‘yiladi. Biroq nobudgarchilik uncha iqtisodiy zarar ko‘rsatmaydi.
Chunki olovli va elektroliz tozalash paytidagi (anodli toshqol, elektrolit, eritma va
shlamlar) ajratib olingan ikkilamchi qo‘shimchalar qayta ishlanadi va ulardagi
kerakli metallar ajratib olinadi.
111
Tozalashdan keyingi olingan mahsulot tarkib
va sifatliligi uchun ham
davlat talabiga, ya’ni GOST 859–66 ga to‘liq javob berishi kerak. Ushbu talab
bo‘yicha
eng oliy tozalangan, rafinirlangan mis (MOO markasi) tarkibi 99,99 %
dan kam bo‘lmasligi kerak. Shunday bo‘lsa-da, tozalangan mis tarkibidagi 20 ta
kimyoviy elementning qo‘shimcha yig‘indisi 0,01 % dan oshmasligi alohida qayd
etiladi. Ulardan 10 ta element, quyidagilar: Bi, Sb, As, Fe, Ni, Pb, Sn, S, O, Zn.
Dunyoda 95 % dan ortiq xomaki mis ikki bosqichli tozalash jarayonidan
o‘tadi. Bor-yo‘g‘i 5 % gina xomaki mis faqat olovli tozalashdan so‘ng olingan qizil
mis sim yoki list holida yoki qotishma holida quyilib, xalq xo‘jaligida ishlatiladi.
Iqtisodchilarning hisobiga ko‘ra, ikki bosqichli tozalash har qanday
sharoitda ham (garchi
tarkibida oltin, kumush kam bo‘lsa-da yoki elektr toki
qimmatga tushsa ham) iqtisodiy samara beradi. Chunki elektrolitik rafinirlash
mobaynida qattiq holatdagi
anodli mis tarkibidagi oltin, kumush, platina
guruhidagi elementlar va nodir metallarni (Se, Te, Bi va boshqalar) to‘liq ajratib
olish imkoniyati bo‘ladi.
Ikki bosqichli tozalashni bir bosqichli jarayonga o‘tkazish borasida olimlar
olib borgan ayrim tadqiqotlar samarasiz yakunlandi. Chunki olovli tozalashni yo‘q
qilib, o‘rniga elektroliz usuli bilan to‘liq tozalash ikki bosqichli tozalashdan ko‘ra
ko‘proq xarajat sarf qildi. Bir bosqichga o‘tish borasidagi barcha izlanishlar amaliy
ahamiyatga ega bo‘lmadi.
Dostları ilə paylaş: