A. F. Shaxidov, A. D. Qayumov, R. M. Xudayqulov

O‘simlik qatlamini hosil qilib yon qiyaliklarni mustahkamlash
ikki 
usulda amalga oshiriladi: yon qiyalikka yotqizilgan o‘simlik qatlami gruntiga 
mexaniatsiyalashgan yoki gidrosepish bilan o‘simlik ekish; yon qiyalikda 
gidrosepishsiz dastlabki o‘simlik qatlamini hosil qilish.
Birinchi usulda yon qiyalikka 10-15 sm qalinlikda o‘simlik qatlami 
yotqiziladi, undan keyin o‘simlik urug‘i ekiladi.
Yon qiyaliklarda o‘simlik qatlamini xosil qilmasdan gidroekish mumkin. 
Bu holda o‘t urug‘i, mineral o‘g‘it, skelet xosil qiluvchi material, plyonka xosil 
qiluvchi komponent va suvdan iborat aralashma qo‘llanadi. Skelet xosil qiluvchi 
material (maydalangan somon, qipiq) va plyonka xosil qiluvchi (bitum 
emulsiyasi yoki lateks) yon qiyalikda o‘tni o‘sishiga va rivojlanishiga yaxshi 
sharoit yaratadi va qiyalikni suv va shamol erroziyasidan saqlaydi. 
O‘t urug‘i aralashmasining tarkibi tumanni iqlim sharoitiga bog‘liq har xil 
navlardan yaratiladi. Quruq iqlim sharoitida sun'iy namlanadi.
Gidroekish uchun kurakli aralashtirgichi bor sisterna, nasos, shlang va yon 
qiyalikka urug‘ sochuvchi gidromonitordan iborat maxsus DE-16 turidagi 
mashinadan foydalaniladi. Aralashma yon qiyalik bo‘yicha, mashinani 
qiyalikning yuqorisida yoki ostida harakatlantirib sochiladi. Odatda, aralashma 

---

123 
bitta qamrab olish masofasida, ishchi aralashmani qiyalikdan oqib ketmasligi 
uchun, gidroseyalkani bir necha marta o‘tkazib sepiladi. 
Agar yon qiyalik grunti quruq bo‘lsa, qo‘shimcha namlanadi. 
Gidroseyalkaning ish unumdorligi o‘rtacha taxminan 4000 m
2
/smenadan iborat 
bo’lib, qiyalikning o‘lchamiga, ish ob'yekti orasidagi masofaga va yoqilig‘i 
zaxirasiga bog‘liq. 
Ishchi belgisi 3,5 m gacha bo‘lgan yo‘l poyi yon qiyaligiga o‘simlik 
gruntini yoyishni otkosnik bilan jihozlangan buldozer yoki avtogreyder bilan 
bajarish mumkin. Agar balandlik katta bo‘lsa, ekskavator-draglayn bilan 
yoyiladi. Yo‘l poyining ishchi belgisi 8 m gacha bo‘lgan joylar sharoitiga 
bog‘liq holda o‘simlik grunti ekskavatorning pastki yoki yuqorigi turish joyidan 
tarqatiladi. Grunt cho’mich yordamida avval qoshi bo‘ylab yoki qiyalik ostiga 
joylashtirib tayyorlab quyilgan to‘plamdan olinadi. Yon qiyalikdagi gruntn 
ekskavator-draglayn bilan tarqatilgandan so‘ng ekskavator-tekislovchi bilan 
tekislanadi. Gruntni yuqori to‘xtab turish joyidan tekislash qulaydir. Tekislovchi 
rama bilan tekislashda u avval qiyalik ostiga tushiriladi keyin yuqoriga tortiladi. 
Tekislash avvalgi izni 1/3 qoplab amalga oshiriladi.
Teleskopli qulochli ekskavator-tekislovchi bilan o‘simlik qatlamini 
tekislashda uning harakatlanishini 2 m kenglikda amalga oshiriladi, izni qoplash 
0,3-0,5 m bo‘lishi kerak.
Panjarali konstruksiyalar bilan birgalikda