A. F. Shaxidov, A. D. Qayumov, R. M. Xudayqulov

3.2-rasm. Yo‘l mintaqasini daraxtlardan tozalash: 
 

---

46 
1
-ayiruvchi maydoncha; 
2
-to‘nka oluvchi; 
3
-ag‘darilgan daraxtlar; 
4
-kesilgan 
daraxt uyumi; 
5
-ajratilgan daraxtni qirqish chegarasi; 
6
-tortuvchi traktor;
7
- to‘plangan daraxt; 
V
-qirqish kengligi. 
Ko‘pincha, yoz oylarida, buldozer, to‘nka oluvchi yoki portlatish 
yordamida to‘nkalar olinadi. Olingan to‘nkalar yoki mayda shoxchalar 
(kesilgandagi qoldiqlar) bir joyga yig‘iladi va yong‘inga qarshi xavfsizlikka 
rioya qilib yondiriladi. To‘nkalar olingandan yoki daraxt ag‘darilgandan qolgan 
chuqurchalar grunt bilan to‘ldiriladi va zichlashtiriladi. Ko‘tarma asosining 
hamma yuzasi tekislanadi.
Butalar (kam bo‘lganda) buldozer yoki butaqirqqich yordamida olib 
tashlanadi. Ayrim hollarda butalarni olish uchun kundakovlardan foydalaniladi.
Butalarni butakeskich bilan qirqish yilning hamma vaqtida bajariladi, 
lekin bu ish uchun eng yaxshi vaqt qishda, butalarning ildizi va tanasi muzlagan 
tuproqqa mustahkamlangani uchun, maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunday 
sharoitda butaqirqqichning pichog‘i yog‘ochli o‘simlikni bitta o‘tishda yaxshi 
kesadi. Qirqish bahorning boshida, qor kam bo‘lganda, yer hali erimaganda 
yaxshi olib boriladi. Bahorgi-yozgi davrda butaqirqqichning pichog‘i gruntga 
chuqur botib ketadi va ishni og‘irlashtiradi.
Yoz oylarida tanasining diametri 4 sm dan 15 sm gacha bo‘lgan daraxtlar: 
osina, olxa, qayin va oq qayinlarni butaqirqqich bir o‘tishda to‘liq (95% gacha) 
mayda butalarni - faqat 60-65% kesadi, bir qism butalarni traktor gusenitsasi va 
butaqirqqichni o‘zi ezib yuboradi. Qolgan butani butaqirqqich qirqishi uchun 
avvalgi joydan qaytadan, faqat qarama-qarshi yo‘nalishda o‘tadi. 
Butaqirqqichning ish unumdorligini oshirish uchun pichog‘ini charxlab 
turish kerak.
Kesilgan butalarni traktorlar va buta yig‘uvchi bilan bir yerga uyum 
holida yig‘iladi.

---

47 
Yo‘l mintaqasida uchrovchi mayda toshlar (hajmi 1 m
3
gacha), buldozer 
bilan uning tashqarisiga chiqariladi, yiriklari (hajmi 1 m
3
dan katta) portlatib 
maydalanadi, keyin buldozer bilan chetga chiqarib tashlanadi.
Yo‘l mintaqasini daraxtlardan tozalash ishlari, odatda daraxt kesuvchilar 
“pasek” deb ataydigan ikkita yo‘l bo‘lagida olib boriladi. Tozalangan 
mintaqaning kengligi teng ikki bo‘lakka bo‘linadi. Ishni xavfsizligi va frontini 
ta'minlash maqsadida “pasek” taxminan 50 m ga suriladi tashkil qilinadi.
Bu “pasek” larda hamma kerakli texnologik jarayonlar: butalarni olish, 
daraxtni ag‘darish, to‘nkani ko‘chirish, chuqurchani ko‘mish va tayyorlangan 
mintaqani tekislash ketma-ket bajariladi. 
Yo‘l uchun ajratilagn xosilli tuproq (o‘simlik) qatlami hamma 
maydonlardan olinadi va keyinchalik qayta ishlatish uchun yo‘lga ajratilgan 
mintaqadan tashqariga yotqiziladi. Olinadigan xosilli tuproq qatlami qalinligi 
(o‘rtacha 20-25 sm) yerdan foydalanuvchi bilan oldindan kelishgan holda 
loyihada aniqlashtiriladi. O‘simlik grunti yo‘l poyi yon qiyaligini 
mustahkamlash, ajratuvchi tasmaga yoyish, tiklanayotgan yoki kam xosil 
beruvchi qishloq xo‘jalik yerlari rekultivatsiyasi uchun ishlatiladi. 
Ish buldozer yoki skreper yordamida bajariladi. Buldozerni ishlatganda 
gruntlarni qirqishda yo‘l o‘qiga burchak ostida yoki yo‘l polosasiga nisbatan 
mashina bo‘ylama yoki ko‘ndalang harakatlantiriladi (3.3-rasm). Grunt 
chiqindisi yo‘lga ajratilgan mintaqaning chetiga, keyingi ishlarga xalaqit 
bermaydigan holda chiqariladi.

---

48