A h o L i g e o g r a f I y a s I v a d e m o g r a f I y a a s o s L a r I

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 
1. Aholi to’g’risida malumotlar manbalari nimalar qaysilar? 
2. Birlamchi va ikkilamchi malumot manbalari nimalar? 
3. Tug’ilish qanday jarayon? 
4. O’lim qanday jarayon?, 
5. Nikoh qanday jarayon? 
6. Ajralish va uni keltiruvchi sabablar qaysilar? 
7. Aholini ro’yxati qanday amalga oshiriladi? 
8. Aholining qanday kategoriyalari mavjud? 
Ma’ruza 3: Dunyo aholisi soni va uning dinamikasi. 
Reja
: 
1. Dunyo aholisi dinamikasi, moxiyati va tuchuncha. 
2. Aholi soni dinamikasi bo’yicha davlatlarni ajratish, guruxlash. 
3. Aholi soni dinamikasini ifodalovchi asosiy, mutlaq va nisbiy ko’rsatgichlar. 
4. Dunyo mamlakatlarini aholi soni bo’yicha klassifikatsiyalash. 
5. Aholi soni ko’payishidagi tengsizlikning asosiy sabablari va oqibatlari. 
6. Yer shari mintaqalari aholisi soni dinamikasining geografik xususiyatlari. 
 
Tayanch tushunchalar (kalit so’zlar): dunyo aholisi, aholi dinamikasi, aholi soni, asosiy, 
mutlaq va nisbiy ko’rsatgichlar, aholining mutlaq ko’payishi, o’rtacha yillik ko’payishi, o’sish va 
ko’payish suratlari, aholi soni ko’payishi asosiy sabablari va oqibatlari, aholisi soni dinamikasining 
geografik xususiyatlari. 
Dunyo aholisi dinamikasi, moxiyati va tuchuncha. Eramizning boshida yer shari aholisining 
soni 200-250 mln. kishi atrofida edi. Aholining asosiy qismi Rim imperiyasida, Xitoyda va 
Qindistonda joylashgan. Ushbu soqaga ta’lluqli adabiyotlarda ko’rsatilishicha, planetamiz aholisi 300 
mln. atrofida bo’lgan va uning asosiy qismi Osiyoda yashagan. Agar dastlabki 500 yilda (1000-1500 
yillar) yer yuzi aholisi 135 millionga ko’paygan bo’lsa, 1500-1750 yillarda yoki 250 yilda esa bu 
ko’rsatkich 288 millionni tashkil qildi, ya’ni Aholining o’sishi 2 marta tezlashdi. XVIII asrning 
ikkinchi yarmidan boshlab Aholining o’sishi yanada tezlashdi. Yigirmanchi asrdan boshlab yer shari 
aholisi qar yili I foizga ko’paya boshladi.  
Dunyo aholisining 1000 yildan 2000 yilgacha bo’lgan o’sishiga nazar tashlasak, aholi eng tez 

---

ko’paygan davr XX asrdir. Agar yer shari aholisining 1 milliardga yetishi uchun salkam 850 yil kerak 
bo’lgan bo’lsa, 2 milliardga yetishi uchun esa 85 yil; 3 milliardga yetishi uchun 25 yil, 4 milliardga 
o’tishi uchun-15 yil; 5 milliardga o’tishi uchun –20 yil va 6 milliardga o’tishi uchun –15 yil vaqt kerak 
bo’ldi (jadval).