A h o L i g e o g r a f I y a s I v a d e m o g r a f I y a a s o s L a r I

Aholishimoslik haqida ilmiy bilimlar tizimi 
 
Aholining umumiy nazariyasi 
Aholi iqtisodiyoti 
Demografiya
Aholi geografiyasi 
(demografik fanlar tizimi) 
Aholi ekologiyasi 
Aholi sotsiologiyasi
Aholi genetikasi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-chizma. Aholishimoslik haqida ilmiy bilimlar tizimi
6
 
Keltirilgan chizmada aholi geografiyasi bevosita aholining umumiy nazariyasi, demografiya va 
u orqali barcha demografiyaga tutash fanlar bilan aloqadorligini kuzatish mumkin. Ma’lum bir hudud 
yoki davlat aholisi soni, tarkibi va takror barpo bo’lishini, aholi maskanlarining (shahar va qishloqlar) 
shakllanishining hududiy xususiyatlari va rivojlanish qonuniyatlarini o’rganar ekan, aholi geografiyasi 
aholishunoslik bilimlari tizimidagi barcha fanlar tadqiqot natijalaridan foydalanadi. o’z navbatida 
tizimdagi qayd etilgan fanlar aholi geografiyasi tadqiqot natijalariga ham asoslanadi. 
Aholi geografiyasi aholi soni dinamikasi, tarkibi (demografik, sotsial, etnik va diniy), takror 
barpo bo’lishi jarayonlarini o’rganganda aholishunoslik fanlari tizimida namoyon bo’ladi. Qayd 
etilgan jarayonlarga geografik omillar ta’sirini – hududiy jihatlarini tadqiq etganda, aholi maskanlari – 
shaharlar va qishloqlar shakllanishi va rivojlanishi qominiyatlarini o’rganganda geografik fanlar 
tizimida ko’proq namoyon bo’ladi. Aholi geografiyasi hududlar aholisining joylashuvi, aholi 
maskanlarining shakllanish xususiyatlarini o’rganar ekan tabuy va iqtisodiy geografiya tadqiqotlaridan 
foydalanadi. 
Demografiya va etnografiya – aholi geografiyasi bilan chambarchas va har tomonlama 
bog’liq bo’lgan fanlar hfeoblanadi. Chunki bu fanlar ham bevosita aholi geografiyasi singari aholini 
o’rganadi. Lekin bular aholini har qaysisi o’z nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda tadqiq etadilar. 
Masalan, demografiya aholi soni, takror barpo bo’lish qonuniyatlari va omillarini o’rgansa, etnografiya 
– xalqkming turmushi va madaniyati, vujudga kelishi va madaniy tarixiy aloqalarini o’rganadi. 
Shunday qilib, aholi geografiyasi va demografiya hamkorlikda hal etishi mumkun bo’lgan 
muammolarni birgalikda o’rganadi. Xalqlarning tarqalisluni esa etnogeogcafiya o’rganadi. Aholi 
geografiyasini demografiya bilan aloqasi alohida ahamiyat kasb etadi. Xildudlar aholisini o’rganishda 
aholi geografiyasi demografik jarayonlarga murojaat etadi. Bunday tadqiqotlar geodemografik 
tadqiqotlar deb ataladi
7
.