A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev

Yuqori samaradorli elektr dvigatellar.
Nominalga yaqin yuklama
bilan dvigatelli rejimda mexanizmlar uchun ishlovchi energetik
samaradorlikni asosiy mezonlaridan biri elektr dvigatelinig nominal F.I.K
hisoblanadi. Taqqoslashga ko‗ra andozali dvigatellar yuqori F.I.K. iga ega
yuqori samaradorli elektr dvigatellarni bir qancha elektr firmalari
tomonidan ishlab chiqarilmoqda. Ushbu dvigatellar, andozali dvigatellarga
nima ehtiyot qismlari mavjud bo‗lsa, ya‘ni shu materialdan ishlatilmoqda,
ammo mis va po‗lat ko‗proq miqdorda ishlatilmoqda. Shuning uchun ham
stator va rotor juda sifatli po‗latdan tayyorlanmoqda. Shuningdek,
dvigatelning energo samaradorligini oshirishning quyidagi usullaridan
foydalaniladi.
-
Po‗latda magnit isrofi va induksiyasi kamayishi hisobidan, kichik
isrofli po‗lat plastinadan tayyorlangan o‗zakning uzunligini oshirish;
-
Misdagi isrofni kamaytirish uchun, o‗tkazgichlarning o‗lchamlarini
oshirishni ta‘minlash va maksimal ariqchalar (polyus) ishlatish;
-
Tarqaladigan isrofni minimallashtirish maqsadida ariqchalar sonini
optimal (qulay) tanlash;
-
Mexanik isrofni kamaytirish maqsadida, dvigateldan chiqayotgan
issiqlikni kamaytirish bilan sovituvchi ventilyatorning o‗lchamlarini
kamaytirish.
Rasm 5.8. da energo samaradorli dvigatelning nominal quvvatining
standart quvvat koeffitsienti va F.I.K. ga bog‗liqlik grafigi ko‗rsatilgan.
Rasm 5.8 ma‘lumotlariga asosan, nominal yuklamada energetik samarali
dvigatelning F.I.K. andozali dvigatellarga qaraganda energetik samarador
AD yuqori F.I.K. ga va quvvat koeffitsienti 2-3% ga yuqori.

---

---

282
5.8. Rasm. Energetik samaradorli 4 - qutbli AD ning nominal 

quvvatining standart quvvat koeffitsienti va F.I.K. ga bog‘liqlik 
grafigi.
Rasm 5.9. da yuklama koeffitsientining AD ni aktiv quvvat isrofini
tejashga bo‗lgan bog‗liqlik grafigi berilgan. Ushbu rasmda kichik quvvat
dvigatellari uchun quvvat isrofini tejash yuklama koeffitsientiga amaliy
jihatdan bog‗liq emas, ammo 7,5-22 kVt quvvatli dvigatellar uchun
yuklama koeffitsientiga bog‗liq hisoblanadi.
Energetik samarali dvigatellarning narxi andozali dvigatellarning
narxidan 40–60 % ga yuqori. Yuqori samarali dvigatellarni almashtirishda
texnik–iqtisodiy hisoblar orqali aniqlab, uning xarajatlarini qoplash
muddati asosiy ko‗rsatkich hisoblanadi.
Agar hisoblashlar natijasiga ko‗ra, xarajatlarni qoplay olishi 1,5–3
yilgacha bo‗lsa, u holda energetik samarali dvigatellarni almashtirish
maqsadga muvofiqdir. Uzoq muddatli rejimda ishlovchi mexanizmlar
uchun energetik samarali dvigatellarni ishlatish samara beradi.
Shuningdek, rostlanmaydigan EYu uchun elektr energiyaning iste‘molini
tejash bo‗yicha quyidagi tavsiyalarga qarab chiqamiz: