A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev
Rasm. Gidroelektr stansiyasining ishlash prinsipi
Yüklə 0,94 Mb.
|
|
1.2.Rasm. Gidroelektr stansiyasining ishlash prinsipi
Gidroelektr stansiyalarning FIK yuqori bo‗lib, elektr stansiyalar ichida FIK eng yuqorisidir. Gidroelektr stansiyalarning o‘rtacha FIK = 93 % ni tashkil etadi. Issiqlik elektr stansiyalarida esa bu kursatkich 40 % dan oshmaydi. Gidroelektr stansiyalarda boshqa elektr stansiyalardagiga nisbatan quvvatini rostlash oson amalga oshiriladi. Bu elektr stansiyalarni ishga tushirish, to‘xtatish, quvvatini rostlash jarayonida turbinaga kelayotgan suvning tezligini o‗zgartirishning hojati yo‗q va ishlashining ishonshlilik darajasi juda yuqori. Shuning uchun ham quvvatini 45
g‘oyat ahamiyatlidir. GESlarning bir qancha qulay va noqulay tomonlari bor. Masalan, ishlab chiqarilayotgan elektr energiyasining tannarxi arzon, boshqa elektr stansiyalariga qaraganda ekologik zarari kamroq. Noqulay jihati – suv omborlari juda katta maydonni egallaydi, GES qurilishi nisbatan ko‗p mablag‗ talab qiladi. Biroq har qanday elektr stansiyasidan yagona ustunlik jihati bor – GESlar qayta tiklanuvchi manba bilan ishlaydi. Masalan, issiqlik elektr stansiyalarining manbasi (ko‗mir, yoqilg‗i) bir kun kelib tugashi mumkin. Lekin GESlarda sarflanayotgan suv tabiiy ravishda har yili qayta to‗planadi. So‗ngi hisob-kitoblarga qaraganda, gidroenergetika jahonda ishlab chiqarilayotgan elektr energiyaning 63 foizini yetkazib beradi. Aholi jon boshiga hisoblaganda, elektr energiyasi ishlab chiqarish bo‗yicha Norvegiya, Islandiya va Kanada yuqori o‗rinlarni egallaydi. Ularning safiga Xitoy ham qo‗shilyapti. Chunki bu mamlakatda 2000 yildan e‘tiboran keng ko‗lamda GES qurilishi boshlandi. Hozir Xitoy dunyodagi kichik gidroelektr stansiyalarining deyarli yarmiga egalik qiladi. Dunyodagi eng yirik GES Xitoyning Yanzi daryosidagi 1997 yilda qurilishi boshlangan va 2011 yilda qurib bitkazilgan quvvati 700 MVt dan bo‗lgan 26 ta agregatli, umumiy quvvati 22,4 GVt ni tashkil etuvchi ―Uch dara‖ GESi hisoblanadi. Dunyodagi gidravlik energiyaning iqtisodiy potensiali 8100 TVt.s ga baholanadi. Barcha gidrostansiyalarning o‗rnatilgan quvvati 669 TVt ni tashkil etadi, ishlab chiqariladigan elektr energiya esa-2691 TV.s.ni tashkil etadi. Kichik gidroenergetikadagi dunyo bo‗yicha etakchi Xitoy hisoblanib, u yerda 1950 yildan 1996 yilgacha kichik GESlarning umumiy quvvati 5,9 dan 19200 MVt gacha o‗sdi. Hindistonda 1998 yil yakunida kichik GESlar (3 MVt gacha birlamchi quvvatli)ning o‗rnatilgan quvvati 173 MVt ni tashkil etgan; qurilish bosqichida umumiy quvvati 188 MVt bo‗lgan GESlar mavjud. Energiya resurslari narxlarini umumiy oshirish kichik va o‗rtacha GESlar elektr energiyasini raqobatbardoshligi uchun zamin yaratadi. Tajribalarning ko‗rsatishicha mikroGESlarning turli ko‗rinishlari (engli, 46
oqimlari energiyasidan kompleksli foydalanish mutloq energiya iste‘mol qilish kattaligi bo‗yicha kam quvvatli, lekin ishlab chiqarish natijalari bo‗yicha juda samarali chiqarilgan iste‘molchilarni energiya bilan ta‘minlash muammosini yechishga yordam beradi. Markazlashgan energiya ta‘minoti tumanlarida, lokal avtonom energiya manbalaridan foydalanish energetik bozorning raqobatchi muhitni yaratishiga imkon beradi. Kichik va o‗rta suv oqimlari energiyasi bilan birga, bunday raqobatda noan‘anaviy energiya manbalari (Shamol, quyosh, biogaz energiyasi) ham qatnashishi mumkin. Dastlabki hisoblar bo‘yicha kichik va o‗rtacha suv oqimlari, mahalliy va noan‘anaviy energiya manbalari potensiali mutloq qiymati bo‗yicha birlamchi energiyadan umumiy foydalanishdan 1 dan 1,5% gacha tashkil etadi. Undan ijtimoiy samarasi, kichik va o‗rta biznes uchun muhitni yaratish, respublikaning cheka tumanlaridagi yashash sharoitlari qulayligi oshirish uchun natijasida yuqoriroq o‗lchanmaydi. O‗zbekistonning tabiiy yer tuzilishi va relefidan kelib chiqqan holda gidroelektr stansiyalar qurilgan. Shuningdek, tog‘li va tog‘oldi hududlarda kichik daryolarning tabiiy suv oqimi kuchidan foydalanib, o‘sha hududlarnini elektr energiya bilan ta‘minlash uchun uncha katta quvvatli bo‘lmagan kichik gidroelektr stansiyalarni qurish iqtisodiy jihatdan ma‘qul bo‗lgani sababli amaliyotga kirib bormoqda. O‗zbekiston sharoitida GES larni qurishda suvning ma‘lum bosim kuchini hosil qilish hamda suv ta‘minotinig uzluksizligini ta‘minlash maqsadida barpo etiladigan sun‘iy suv omborlari, qishloq xo‘jaligida ekinzorlarni sug‘orishda kafolatlangan suv ta‘minoti bo‗lishini ham ta‘minlaydi. Respublikada energetikaning ravnaqi Toshkent shahri yaqinida joylashgan Bo‗zsuv GES i qurilishidan boshlangan. Quvvati 4 ming kVt bo‗lgan bu stansiya 1926 yilning may oyida ishga tushirilgan edi. 1.3-rasmda Bo‗zsuv GESning umumiy ko‗rinishi va elektr energiya ishlab chiqaruvchi generatorlari joylashtirilgan zalning umumiy ko‗rinishi tasvirlangan. Chirchiq-Bo‗zsuv traktida elektr stansiyalarining qurilishi tez 47
yo‗nalishda 67 ming kVt quvvat ishga tushirildi. Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|