A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev
Korxonaning energetika balansi va siyosati
Yüklə 0,94 Mb.
|
|
3.19. Korxonaning energetika balansi va siyosati
Sanoat korxonasining energetika balansi korxona energetik xo‘jaligini eng muhim tavsifidir. U energoresurslarni iqtisod qilishning barcha zaxiralarini aniqlash maqsadida tuziladi. Energiya balansi – energiyani va energiya rusurslarini barcha turlarini qazib olish, qayta ishlash, uzatish, o‘zgartirish, taqsimlash va iste`mol qilish balansidir. Energetik balans kelib tushish va sarflash qismlaridan iborat. Energetik balansning kelib tushish qismi turli energiya tashuvchilar (qazib olinadigan yoqilg‘i va yadro yonilg‘isi, gaz, bug‘, suv, havo, elektr 213
oladi. Energetik balansning sarflash qismi energiyaning barcha turlarini ularning turli ko‘rinishidagi sarfini, bir turdagi energiyani boshqa turdagisiga aylantirilgandagi yo‘qotishlarni hamda maxsus qurilmalarda (masalan, gidro akkumulyalovchi qurilmalarda) yig‘iladigan (akkumulyatsiya qilinadigan) energiya aniqlanadi. Boshqa balanslarda bo‘lgani kabi, masalan, buxgalteriyada energiya balansining kelib tushish va sarflash qismlari teng bo‘lishi kerak. Energetika balansi bir tomondan kelayotgan jami energiyaning, boshqa tomondan jami foydali energiyani uning yuqotishlari bilan mosligini ko‘rsatadi. Balansni tuzishda, korxonada iste`mol qilinadigan barcha energiya turlari: elektr energiya, gaz, mazut, suv , bug‘ va h.k. ko‘rib chiqiladi. Korxonaning har bir uchastkasida barcha maqsadlarda iste`mol qilinadigan energiya miqdori o‘lchanadi, bundan tashqari energiya yo‘qotishlari ham baholanadi. Balansni tuzish mazkur korxonaning konkret uchastkalarida haqiqiy energiya iste`moli to‘g‘risidagi ma`lumotlar asosida amalga oshiriladi (dvigatellar, elektr jihozlar, yoritish va h.k.) bunday axborotni olish uchun maxsus asboblar – elektr energiya, gaz, bug‘, suv va h.k. hisoblagichlaridan foydalaniladi. Energetik balanslarni o‘rganish, korxonaning ayrim uchastkalarida va butun korxonada energiyadan foydalanishning haqiqiy holatini o‘rnatish imkonini beradi. Energetika balansi korxona ishlash samaradorligi to‘g‘risida fikr yuritish imkonini beradi. Balans korxonani energiya iqtisod qilinishi mumkin bo‘lgan nuqta va uchastkalari aniqlanishi kerak. Energiya tashuvchilarning turi va miqdoriga bog‘liq xolda balans xususiy, ya`ni faqat bitta energiya tashuvchi uchun, yoki umumiy ya`ni korxonadagi barcha energiya resurslaridan foydalaniladigan ja`mi iste`mol bo‘yicha tuzilgan bo‘lishi mumkin. Xususiy energiya balanslarini tuzishda energiya tashuvchilarini miqdoriy o‘lchash joullarida (Dj, mDj, GDj), kilovatt-soatlarda (kVt.s), tonna shartli yoqilg‘i (t.sh.yo.) amalga oshiriladi. Umumiy energiya 214
o‘lchash tonna shartli yoqilg‘ida amalga oshiriladi. Sanoatda, shahar va qishloq xo‘jaligida energiyani asosiy turi issiqlik va elektr energiyadir. Shuning uchun qisman energiya balanslarini-issiqlik va elektr balanslari tuziladi. Elektr balanslarini tuzish xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Harakatdagi korxonalar sharoitlarida energiya balanslari ayrim agregatlar yoki ularning guruhiga, tsexlar va butun korxona uchun tuzib chiqiladi. Elektr balanslar asosida mazkur korxonada, ishlab-chiqarish bo‘linmalarida yoki energo sig‘imli agregatlarda elektr energiyani ishlatish sifati to‘g‘risida ob`ektiv fikr yuritiladi, ishlab chiqarishga bog‘liq bo‘lmagan elektr energiya sarflarini qisqartirish imkoniyatlari aniqlanadi, natijada elektrdan foydalanishni yaxshilash bo‘yicha tadbirlar rejalashtiriladi. Elektr balansining uchta asosiy turlarga ajratishadi: haqiqiy, tsex yoki korxonada hosil bo‘lgan ishlab – chiqarish sharoitlarini aks ettiradigan; normallashtirilgan, elektr iste`molini ratsionalizatsiyalash va optimallash imkoniyatlarini va mexanizmlarda va elektr tarmoqlaridagi yo‘qotishlarini hisobga oluvchi; kelajakka mo‘ljallangan, ishlab-chiqarishning rivojlanishini oldindan hisobga oladigan va yaqin kelajakdagi yoki undan ko‘proq muddatga (5 yilgacha) uning sifat o‘zgarishlarini hisobga oladigan tashkil etuvchilar. Elektr balansining bosh maqsadi – elektr energiyani foydali ishlatish darajasini aniqlash va isroflarni pasaytirish yo‘llarini qidirish, elektr iste`molini ratsionalizatsiyalash. SHuning uchun balansning asosiy turi etib asosan elektr iste`molini real hajmini va elektr energiyadan foydalanish darajasini aniqlovchi aktiv energiya balansini hisoblash kerak. Kirib kelish va sarf etish qismlari aktiv energiya hisoblagichi ko‘rsatishi va hisobiy quvvat bo‘yicha qabul qilinadi va hisobga olinadi. Aktiv elektr energiya elektr balansining sarfiy qismi quyidagicha sarf qismlarga bo‘linadi: 1. Ishlab – chiqarishning energiya sig‘imli jihozlarining turli zvenolarida (elektr pechlarda, kompressor va nasos qurilmalarda) 215
ajratish bilan, asosiy texnologik jarayonlarga elektr energiyani to‘g‘ridan- to‘g‘ri xarajatlari; 2. Texnologik jarayonlarning takomillashmagani yoki texnologik normalar buzilganligi natijasida elektr energiyani asosiy texnologik jarayonlarga bilvosita sarfi; 3. Elektr energiyani yordamchi ehtiyojlarga (tsex xonalarini shamollatishga, tsex transporti, yoritish) sarflari; 4. Elektr ta`minoti tizimi elementlarida (transformatorlar, reaktorlar, liniyalarda) elektr energiya yo‘qotishlari; 5. Elektr energiyani chetki iste`molchilarga (oshxonalar, klublar, magazinlarga) berish. Elektr balansini tuzish vazifalari quyidagilardir: -elektr energiya sarfini 2,3,4,5 bandlar bo‘yicha topish, bu bilan korxonaning asosiy mahsulotiga bo‘lgan sarf ajratiladi; -korxonaning birlik mahsulotiga ketadigan elektr energiyaning haqiqiy solishtirima sarf normalarini aniqlash; -elektr energiyani, ham ishlab chiqarishdan tashqariga sarflarini (2,3,4,5 bandlar), ham texnologik jarayonni takomillashtiruvchi turli tadbirlarni o‘tkazish yo‘li bilan asosiy mahsulot chiqarishga bo‘lgan sarflarini qisqartirish imkoniyatlarini aniqlash. Erkin normallashtirilgan elektr balansini tuzish korxonaning haqiqiy balansini tahlil etishning oxirgi bosqichi. Normallashtirilgan elektr balansi korxonalarda elektr energiya iqtisodining zaxiralarini baholashga xizmat qiladi. Elektr energiya iqtisod qilishning umumiy zaxiralari amalga oshiriladigan o‘tayotgan davrda kichik xarajatlar bilan o‘tayotganga ( Wt) va kelajak ( Wn) ga, ya`ni uzoq kelajakda (3-5 yil va undan ortiq) qo‘shimcha xarajatlarni talab etadigan tadbirlarni o‘tkazish hisobiga amalga oshirish mumkin bo‘lgan zaxiralarga bo‘linadi. Energetik balansning tahlili korxona energetika xo‘jaligi xolatini sifat va miqdoriy jihatdan baholashdan iborat. Energo tashuvchilardan foydalanishning tahlili haqiqiy ko‘rsatkichlarni me`yoriylari bilan, oldingi davrdagi haqiqiy bilan, 216
bilan amalga oshirilishi mumkin. Bunda ko‘rsatkichlarni solishtirish bir xil sharoitlarni hisobga olib (ishlab-chiqarishning bir xil hajmi, mahsulotning tarkibi, sifati va h.k.) o‘tkazilishi kerak. Korxonaning energiya samaradorligini oshirish bo'yicha barcha faoliyatni energetika siyosati doirasida amalga oshirilishi kerak - rasmiy hujjat: - energiya samaradorligini oshirish bo'yicha korxona manfaatlarining darajasini; - boshqaruvni jalb qilish darajasi, energetik menejmentning barcha bosqichlarida menejyerlar - energiyani boshqarish; - energetik menejmentning umumiy siyosatining qisqacha mazmuni; - uzoq muddatli maqsadlar; - qisqa muddatli maqsadlar; - yaqin muddatdagi harakatlar rejasi; - resurslar (moliyaviy, moddiy, xodimlar va h.k.); - energetika tizimida hisobot berishning tuzilishi; - komissiya a'zolarining ro'yxatini, Shu jumladan energetika bo'yicha komissiya tarkibini (energetika qo'mitasi) vazifalarini belgilash, tavsifi; - energetika siyosatini amalga oshirishni nazorat qilish va nazorat qilish tizimi; - energiya siyosatini qayta ko'rib chiqish, qayta ko'rib chiqish tartibi. Korxonaning energiya siyosatini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega bo'lishi kerak, chunki ushbu hujjat energiya samaradorligi sohasidagi faoliyatning asosiy yo'nalishi hisoblanadi. Iqtisodiy manfaat va energetik menejmentdagi muvaffaqiyatga qaramasdan, yozma energetika siyosati yo'qligi, xodimlarning (rahbariyat, bosh menejyerlar, energetika menejyerlari) almashtirilishi, operatsion vazifalardagi o'zgarishlarning sababi bilan energetik menejmentni bartaraf etishga olib kelishi mumkin. Etakchining yo‘qotilishi, energetik menejment masalalarida asosiy qaror qabul qiluvchilarni almashtirish korxonaning energiya samaradorligi sohasidagi harakatlariga putur etkazishi mumkin. Energetik menejment 217
holatini baholash kerak. Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|