98
Xon-hukmdor urug’ining boshlig’i va qaram vassallar hukmdori
sifatida butun mamlakat, uluslarga tegishli hududlar ustidan oliy
huquqqa ega bo’lib, uning asosiy vazifasi-mamlakatni tashqi
dushmanlardan qurolli himoya qilish edi. Xon urush e’lon qilish va sulh
tuzish huquqiga ega bo’lib, mamlakat qo’shinlarining oliy boshlig’i edi.
Xon boshqa davlatlar bilan muzokaralar olib borish huquqiga ega
bo’lib, mamlakatning tashqi siyosiy aloqalarni ham boshqargan. Xon
o’z qaramog’idagilarni qatl qilish va omon qoldirish huquqiga ega
bo’lib, mamlakatda bosh qozi vazifasini ham bajargan. Xon qonunlar
chiqarish hamda jamiyatning barcha a’zolari bajarishi lozim bo’lgan
farmonlar chiqarish huquqiga ega bo’lib, jamoat tizimi va tartibni
saqlash vazifasini bajargan.
Tarxon-ular turli soliqlardan ozod qilingan bo’lib, ov paytida va
urushlarda qo’lga kiritilgan o’ljalar ularning shaxsiy mulki hisoblanadi.
Chingizxonning o’zi ham undan keyingi mo’g’ul xonlari ham ularni
xon va davlat oldidagi xizmatlari uchun taqdirlab turganlar.
Kobegun keyinchalik Tayju-Mo’g’ulistonning o’zida va
Sharqiy qismlarida Chingiziylar xonadoni shahzodalari dastlab
kobegun, keyinchalik tayju deb atalgan va ular uluslar yoki ma’lum bir
hududni boshqargan.
Pisar-chingiziylar davlatining g’arbiy qismida shahzodalar
boshqacha atalgan. XIII-XIV asrlar musulmon mualliflari asarlarida
dastlabki shahzoda yoki forscha pisar (o’g’il) deb atalgan, ular ma’lum
bir hududlarni boshqargan.
Bosqoqlar- mo’g’ullarning tayanchi bo’lgan soliq yig’uvchilar
Dorug’ullar- harbiy ma’murlar hisoblangan. Bundan tashqari
mo’g’ul harbiy bo’linmalari bo’lgan.
Dorug’a- (mug’. “daraxtu” bosmoq, ezmoq) viloyat, tuman,
shahar hokimi. Uning zimmasiga soliq to’lashi kerak bo’lgan aholining
ro’yhatini tuzish soliq yig’ish vazifasi yuklatilgan.
Dostları ilə paylaş: 
