179
biri, ularning prinsipi mavjud va samarali faoliyat olib borayotgan bormayotganini
baholashni talab qiladi. Elementlar baholashlarni amalga oshirishda birlashgan
tizimning qismi sifatida qaralishi lozim. Menejmentning
ichki nazoratni
samaradorligining yillik baholashlari ommaga hisobot tarzida taqdim qilinadi.
Elektron tranzaksiyalar izi
O’tkazmalarni tasdiqlashning yagonaligi –
misollar o’z ichiga kompyuter
orqali yagona raqam belgilashni oladi. Yagona tasdiqlovchi ketma ketlikda
belgilanishi mumkin yoki joylashuvni aniqlovchi
va hudud ichidagi yagona
raqamdan tarkib topishgan bo’lishi mumkin. Misol uchun, sotuv hisob-raqamlari
kompyuter dasturi orqali ketma-ket raqamlab boriladi.
Tranzaksiyalar vaqti va sanasi –
bu kompyuter dasturi tomonidan avtomatik
tarzda belgilanishi mumkin.
Tranzaksiyalarga ma’sul shaxs –
tizimga kirish tranzaksiyalarni qabul qilish
va ruhsat berish bo’limini aniqlaydi.
Tranzaksiya kelib chiqqan joy –
tizimga
kirish tranzaksiyalarningn
manbaasini aniqlashga imkon beradi
Tranzaksiyalarni detallari –
bular kirish tizimida qayd etilgan bo’lishi lozim.
Ayniqsa, odatda oddiy xujjatlar, jumladan, buyurtma berilgan miqdorlar, ta’minot
buyurtmalari kabilarda topiladigan barcha detallar elektron iz sifatida qayd etilishi
hamda saqlanishi mumkin.
Boshqa tranzaksiyalar bilan o’zaro o’xshashlik –
agar imkoni bo’lsa, barcha
o’zaro o’xshash tranzaksiyalar qayd etilishi kerak. Misol uchun, agar o’zaro
o’xshash to’lovlar maxsus hisob raqam bo’lsa, o’zaro o’xshashlikni to’ldiruvchi
ma’lumotlar qayd etilishi lozim.
Transaksiyalarning ruhsati va tasdig’i –
agar tranzaksiya shu tranzaksiyani
kiritgan shaxsdan boshqa bo’limning ruhsatini talab qilsa, tegishli elektron ruhsat
qayd etilishi lozim.
Menejment hisoboti Ford Motor kompaniyasi misolida ko’rsatilgan.
Shuni ta’kidlash joizki, bosh rahbar va moliyaviy rahbarni o’z
ichiga oluvchi
menejment ichki nazoratni baholashda ham qatnashgan hamda rahbarlik qilgan.
Bundan tashqari, ular 2011-yil 31-dekabr holatiga moliyaviy hisobot ustidan olib
boriladigan ichki nazorat samarali bo’lganini xulosa qilishgan. Menejment
hisobotining muhim jihatlari ko'rib chiqiladi. Menejmentning hisoboti:
180
Boshqarish ichki nazorat uchun mas'ul ekanligi to’grisida
bayonot
beradi
Ichki nazoratga izohni o’z ichiga oladi
Ichki nazorat cheklovlarini muhokama qiladi
Ichki nazoratni baholashda foydalanilgan kriteriyalarni (TKHTQ)
aniqlaydi.
Ichki nazoratning samaradorligi haqida biror vaqt oralig’ida (yil
yakuni) xulosa beradi
Kompaniyaning tashqi auditorlari tomonidan
taqdim etilgan ichki
nazorat bo'yicha hisobotni ta’kidlab o’tadi
Shuni ham ta’kidlash joizki, Fordning tashqi auditorlari Fordning ichki
nazoratini auditdan o’tkazganlar. Faqatgina yirik jamoatchilik firmalaridan
o’zlarining ichki nazoratlari samaradorligi to’g’risida tashqi auditorlik xulosasi
bo’lishini talab qiladi. Biroq, kichikroq jamoat kampaniyalaridagi menejment hali
ham o’zlarining kompaniyalarining ichki nazorati samaradorligini
baholashi va
hisobot berishlari kerak.
Dostları ilə paylaş: