A. K. Xusanov

 
Mashg’ulot yuzasidan topshiriq. 
 
27-rasm.
Quyidagi nomlarni rasmdagi kerakli raqamlar bilan izohlang.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1____________________ 7 ______________________ 
2____________________ 8 ______________________ 
3____________________ 9 ______________________ 
4____________________ 10 _____________________ 
5____________________
6____________________ 

---

109 
2.Jadvalni to’ldiring. 
Talabalar bilimini baholash uchun test topshiriqlari. 
1. 
Mantiyaga ega umurtqasiz hayvonlar?
a)
Mollyuskalar 
b)
G’ovaktanlilar 
c)
Halqali chuvalchanlar 
d)
Taroqlilar 
2. 
Mollyuskalarni asosiy belgisi?
a)
Ochiq qon aylanish sistemasi 
b)
Bo’g’imsiz tana
c)
Mantiya 
d)
Chig’anoqni bo’lishi 
3. 
Mollyuskalarning nerv sistemasi? 
a)
Qorin nerv zanjiri. 
b)
Tarqoq tugunli 
c)
Ortogon 
d)
Diffuz 
4. 
Boshoyoqli mollyuskalar sinfi;
a)
Helix pomatia 
b)
Tonicella marmorea
c)
Nautiluspompilius 
d)
Galba truncatula 
5. Tok shilliq qurti qaysi sistematik guruhga mansub? 
a)
Bivalvia 
b)
Loricata 
Ovqat hazm 
qilish sistemasi 
Qon 
aylanish 
sistemasi 
Ayirish 
sistemasi 
Nerv 
sistemasi 
Jinsiy 
sistema 
Vazifasi_____
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
__ 
Vazifasi_____
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
__ 
Vazifasi_____
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
__ 
Vazifasi_____
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
__ 
Vazifasi_____
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
__ 
Baqachanoqning 
ichki tuzilishi 

---

110 
c)
Cephalopoda 
d)
Gastropoda 
6. 
Karakatitsaning ayirish a’zolari? 
a)
Buyraklar 
b)
Koksal bezlari 
c)
Malpigi naychalari 
d)
Protonefridiylar 
7. 
Qorinoyoqli mollyuskalarning nafas olish organi qanday nomlanadi?
a) ktenidiy
b) adaptiv jabra
c) oddiy jabra
d) selom 
8. 
Mollyuskalarning eyr yuzida nechta turi bor?
a) 100000
b) 150000
c) 200000
d) 300000 
9. 
Xitonlarnng mantiya egatchasi ichida nechtadan patsimon jabralar bo’lishi 
mumkin?
a) 5-40 juft
b) 4-20 juft
c) 4-80 juft
d) 20-30 juft 
10. 
Yonbosh nervlilarning uzunligini maksimal aniqlang;
a) 3.5 sm
b) 35 sm
c) 3.5m
d) 35 m 
Test javoblarini yozing: 
53-jadval 
 
S 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
J 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Uyga vazifa: 
“Mollyuskalar tipini tabiatdagi ahamiyati” haqida mustaqil ish yozing. 
 
23 – Amaliy mashg’ulot. 
Qorinoyoqli Mollyuskalar (Gastropoda) sinfi. Tok 
shillig’ining tuzilishi. 
 
Tok shilliqqurtining sistematik o’rni 
Tip:
Mollyuskalar-Mollusca
 
Kenja tip:
Chig’anoqlilar-Conchifera
 
Sinf:
Qorinoyoqlilar-Gastropoda
 
Turkum:
Poyachako’zlilar-Stylommatophora
 
Vakil:
Tok shilliq qurti-
Helix pomatia
 
Ilmiy maqsad: 
Tok shilliq qurti yoki dala shillig’i misolida qorinoyoqli 
mollyuskalar sinfining xarakterli tuzilish belgilari, ko’payishi va rivojlanishini 
o’rganish.

---

111 
Tarbiyaviy maqsad: 
Mollyuskalarni tabiatdagi ahamiyati haqida ma’lumot 
berish, orqali hayvonot dunyosini muhofaza qilish tushunchalarini singdirish.
Rivojlantiruvchi maqsad. 
O’quvchilarni darslik va qo’shimcha adabiyotlar 
bilan mustaqil ishlash ko’nikmalarini oshirish.
54-jadval 
Jihozlar 
Tasviriy 
Natural 
Tarqatma materiallar 
Mollyuskalar tipining eng muhim 
vakillari tuzilishi tasvirlangan 
rangli rasmlar 
1.
Tok shilliq qurtining tashqi 
va ichki tuzilishi aks ettirilgan 
jadval. 
Mollyuskalar tipining ho’l 
va quruq kolleksiyalari 
1. Tok shilliq qurti 
1.
Tok shilliq qurtining 
chig’anoqlari
2.
Tirik va spirtda fiksirlangan 
Tok shilliq qurti lar
3.
Tok shilliq qurtining tayyor 
mikropreparatlari 
4.
Mikroskoplar 
5.
Qo’l lupalar
6.
Vannachalar
7.
Skalpel
8.
Vannachalar
9.
Suvli shisha idish
10.
Preparoval ninalar 
11.
Qisqichlar 
12.
Qaychilar 
Jihozlar: 
Tok shilliq qurtining tashqi va ichki tuzilishi aks ettirilgan jadval, 
dala shillig’ining ho’l preparatlari, turli qorinoyoqlilarning chig’anoqlari, lupa.
 
Uslub:
Kichik guruhlarda ishlash 
 Mashg’ulotni bajarish:
1. Dala shillig’ning harakatini kuzating, buning uchun shisha bo’lakchasining 
ustiga shilliqqurtni qo’yib u harakatlanguncha kuting.
2. Keyin shishani qo’lga olib ostki tomonidan dala shilliqqurtining harakatini 
e’tibor bilan kuzating. Qorin tomonidagi oyoq vazifasini bajaradigan muskullarni 
tananing orqa uchidan oldingi uchiga qarab to’lqinsimon qisqarishiga e’tibor 
bering.
3. Shisha ustida harakatlanayotgan shilliqqurtning izida qolayotgan shilliq 
moddani kuzating.
4. 
Shilliqqurtning 
paypaslagichlariga 
preparoval 
nina 
tegizib, 
ta’sirlanishiga e’tibor bering.
5. Oziqlanishini kuzatish uchun shilliqqurtning oldiga sabzi, karam bo’lakchalari 
yoki o’simliklarning barglari solinadi. Biroz vaqt o’tgandan keyin u radulasi 
yordamida ovqatni qirib ola boshlaydi.
6. Qo’l lupasi yordamida paypaslagichlarining ustidagi ko’zlarini, uning asosidagi 
jinsiy teshigini va tananing yon tomonidagi nafas olish teshigini kuzating.
7. 
Dala 
shilliqqurti 
ichki 
organlarining 
tuzilishini o’rganish uchun 
kichkina bolg’acha yordamida uning chig’anog’i asta-sekin sindiriladi va 
chig’anoq bo’laklari qisqich bilan olib tashlanadi.
8. Keyin oyoq tomoni bilan pastga qaratib vannachaga to’g’nog’ichlar bilan 
mahkamlanadi va ustiga suv quyiladi.

---

112 
9. Elka tomonidan kuzatib, mantiyasini, uning chig’anog’i singari spiral shaklda 
buralganligiga e’tibor bering.