A. M. Polatov kompyuter vositasida modellashtirish asoslari

dx-a-x-y-dt,
bu yerda a - proporsionallik koeffitsiyenti (infeksiyani uzatish koeffitsiyenti).
y = N+l-x —> ^- = ax[N + 1-x].
ДГ + 1
Bu tenglamaning yechimi: x(t) = .
Bashorat qilish: guruhdagi bemorlar sonining vaqtga bog‘liqlik shakli 7.1 .-rasmda kelirilgan.
t
7.1-rasm.
Masala. Agar a = 0,001, N+1=1101 kishi boisa, u holda 6 sutkadan keyiiigi bemorlar soni qancha bo‘lishini va 6 kun ichida qancha odam kasal bo‘lishini baholang?
Javob olish uchun tenglamaning yechimidan foydalanish lozim. Modelni yanada murakkablashtirish mumkin, buning uchun / vaqt momentida 1 ta emas, bir nechta (b) odam kasallangan deb faraz qilinadi. Bundan tashqari, kichik vaqt oralig'idan so‘ng bemor tuzalib, immunitetga ega bo'ladi deb faraz qilamiz. U holda z(t) - bu ^ vaqt momentigacha kasal bo‘lib, so‘ngra tuzalgan bemorlar soni.
x + y + z = N+b
dx

• 
  -axy-yx dt
  

Bu yerda у x - tuzalganlar soni. U holda bemorlar sonini bashorat qilish 7.2.-rasmda keltirilgan shaklga ega bo‘ladi. Yegri chiziqning aniq ko‘rinishi N, b, a, у larga bogMiq bo‘ladi.





7.2.-rasm.
Modelda kasallik tutayli vafot etish, kasallikning tashuvchi (kemiruvchi) orqali uzatilishi va h.k. lami hisobga olish mumkin.

6. 
   AVTOMATIK LOYIHALASH
   
   1. 
      Loyihalashga tizimli yondashuv
      

Loyihalash - bu mavjud boimagan obyektning zarur belgilangan shartlarda ishlab cliiqish uchun kerak boiadigan ta’rif etishni yaratish jarayonidir. Loyihalash shu loyihalanuvchi obyektga jamiyatning o‘tkir ehtiyoji bo‘lgan holda boshlanadi. Loyihalovchining xarakatlari qanday dir usul yoki nuqtayiy nazarga asoslanadi.
Hozirgi vaqtda loyihalashda tobora kompyuter texnikasi va texnologiyalari qo‘llanadi, biz “inson-kompyuter” tizimlari usullari va xarakatlarini aytishimiz mumkin. Insonning ongli oqilona xarakati asosida usul yotadi. Usulning mavjud bo‘lishi uchun quyidigilar talab qilinadi: qoidalar, xarakat uslubi ta’rifi sifatida; xarakat uchun asos sifatida qo‘llanish usuli; qoidalarga qat’iy bo‘ysinish; ush bu usulga tegishli bo'lgan vaziyatlarini ta’riflash. Xususiylik va umumiylik nuqtayi nazaridan loyiha fayliyatini tahlil qilib, uning asosini xarakat-yo‘llar (tamoyillar)- usullar tashkil etadi deb aytish mumkin. Loyihachilar tomonidan ijodiy xarakatlarda qo‘llanadigan vositalarga qarab usullar evristik va algoritmik usullarga ajratiladi. Evristik usullarda assotsiativ qobiliyatlar, intuitiv fikrlash va fikrlashni boshqirish usullari xal qiluvchi axamiyatga ega. Evristik usullar umumiy qoidalar va tavsiyalami ishlatishga asoslangan. Ular, masala yechimini topa oladigan tasodifiy yoki mantiqiy birlashmalar orqali har xil tushincha va ta’kidlashlami izlash yoki abstrakt munosabatlarni yaratishga yordam beradi. Algoritmik usullar ko‘rsatmalar ketma- ketligi ko‘rinishiga keltirilgan masalani yecha oladigan algoritmga asoslangan. Mantiqiy va matematik algoritmlami e’tirof etishimiz mumkin.
Loyihalash usullari: qo‘lda boshqarish - kompyuterdan foydalanmasdan; avtomatlashtirilgan - “inson-kompyuter” o‘zaro xarakati asosida, bunda loyihalovchining evristik xarakatlari muayyan algoritmlar orqali amalga oshirilgan, kompyuteming hisoblash imkoniyatlari bilan to‘ldiriladi; avtomatik - loyihalash oraliq bosqichlarida inson aralashuvisiz

2. 
   .Avtomatik modellashtirish
   

Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimi - bu tashkiliy-texnik tizim bo‘lib, loyiha tashkiioti bilan bog‘langan va avtomat­lashtirilgan loyihalami bajaruvchi vositalaming majmuidir. Shunday qilib, avtomatlashtirilgan loyihalash ham tizimlarni kompyuter dasturi, va keng ma’noda tashkiliy-texnik tizim deb tushinish kerak. Avtomatlashtirilgan loyihalash, axborot element- larining majmuini hisoblash tarmoqlar va telekommunikatsiyaviy texnologiyalardan to ilg‘or hisoblash matematika usullarigacha o‘z ichiga olgan, aslida sintezga asoslangan fan bo‘lib, axborot texnologiyalar orasida alohida o‘rin egallaydi.
Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlarini tasniflash (sinflash) turli belgilar bo‘yicha amalga oshiriladi, masalan, qollash, maqsad, yechiladigan masalalarning kompleksligi va tayanch tizim osti sifati.
Qo‘llash bo‘yicha eng dolzarb va keng rivojlangan dasturlar:
•Muxandislik avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari.
•Radioelektronika avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari.

• 
  Arxitektura va qurilish avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari.
  

Avtomobil yo‘llari avtomatlashtirilgan loyihalash tizimini arxitektura-qurilish avtomatlashtirilgan loyihalash tizimi deb tasniflash mumkin. Shu bilan birga avtomobil yo‘llari avtomat­lashtirilgan loyihalash tizimlarini bu sinfdagi mustaqil bo‘limi sifatida hisobga olish kerak. Yo‘llami loyihalash o‘ziga xosligi bu chiziqli-cho‘zilgan obyektlardir. Yo‘llaming konturlari, bir tomondan, maydonning relyefi, turpok-geologik va gidrolog xolatlariga bog‘liq. Boshqa tomondan, loyihalashtiriladigan yo‘lning geometrik xususiyatlari xarakat intensivligi va transport xarakati tarkibi bilan bog‘langan.
Quriladigan yo‘l asosi trassa bo‘lib, uning shakli transport vositalari harakatining fizik qonunlari hisobga olgan holda loyihalashtiriladi. Bu trassaning konturlari ko'pincha boiajak yo‘lning texnik va texnik-ekspluatatsiyasi sitatlari aniqlaydi. Avtomobil yo‘llari bilan bir qatorda chiziqli - cho‘zilgan loyihalashtiriladigan qurilish obyektlari sinf ostilariga aerodrom,