A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev

 

SANATORĐYA–KURORT  MÜƏSSĐSƏSĐ

 

–  əhalinin  reabilitasiya  müalicəsi  və  istirahəti 

üçün 

nəzərdə 

tutulmuş 

müalicə-profilaktika 

müəssisəsidir.  Bunlara  sanatoriyalar,  müalicə  

pansionatları, 

sanatoriya-profilaktoriyalar 

aid 

edilir.  Müalicə  sanatoriyaları,  pansionatları  əsas 

etibarı  ilə  təbii  amillərin  şəfaverici  xassələri 

əsasında    xəstələrin  müalicəsini  təmin  edir.  Bir 

profilli və çox profilli, böyüklər, uşaqlar, gənclər, 

uşaqlı  valideynlər  üçün  olan  sanatoriyalar  bir-

birindən fərqləndirilir.  

 

SANĐTAR-GĐGĐYENĐK 

NORMALARA 

CAVAB 

VERMƏYƏN 

ŞƏRAĐTDƏ 

MƏŞĞULLUQ  (MƏŞĞUL  OLANLAR)

  – 

iş  yerlərində  insan  üçün    normativ  aktlarla 

müəyyənləşdirilmiş  təhlükəsizlik  və  zərərsizlik 

meyarlarının  ölçülərini  keçən,  zərərli  və  təhlükəli 

istehsal amillərinin təsirinə məruz qalan şəxslərdir 

(məsələn,  kimyəvi  maddələrin,  sənaye  tozlarının 

və s. son dərəcəyə çatması). 

 

SANĐTARĐYA  (TĐBBĐ)  STATĐSTĐKASI

  – 

sosial  statistika  sahəsidir,  əhalinin  sağlamlığı 

statistikasını,  səhiyyə  statistikasını  və  klinika 

statistikasını özündə cəmləşdirir.  

 

SATICI  BAZARI

  –  tələbin  təklifi  keçdiyi 

vəziyyətdir,  istehsalçı  ticarət  və  istehlakçıya  öz 

şərtlərini diktə edir, alıcı satıcını axtarır. 

 

SATILAN 

OBYEKTĐN 

DƏYƏRĐNĐN 

ORTA 

MƏZƏNNƏSĐ

 

– 

müəssisənin 

(obyektin)  satış  qiyməti  ilə  onun  başlanğıc 

qiymətinin cəminin yarısıdır. 

 

SATILMA 

ĐMKANLARI 

MƏHDUD 

OLAN  AKTĐVLƏR

  –  nadir  hallarda  rast 

gəlinən,  istehsalın  ayrılmaz  hissəsi  olan  və 

praktiki olaraq əldən-ələ keçməyən aktivlərdir. 

 

SATILMIŞ ƏMTƏƏLƏRĐN QĐYMƏTLƏ-

RĐ 

-  vahidlər  tərəfindən  satılan  əmtəə  növlərinə 

istehsalçılar  tərəfindən  qoyulan  qiymətdir.  Əgər 

əmtəə  əsasən  ailə  tələbatı  (bərbər  işi,  kino 

zallarında  filmlərin  nümayişi)  üçün  nəzərdə 

tutulmuşdursa,  bu  zaman  onun  qiyməti  tamamilə 

satış  qiymətinə  uyğun  gəlir.  Əks  halda,  sənaye 

məmulatları  üçün  yaradılmış  sistemə  oxşar 

istehsalçıların  qiymətlərinə  müşahidə  sistemi 

zəruri  olardı.  Lakin  belə  müşahidə  sisteminin 

tətbiq  edilməsi  sənaye  məmulatlarına  nisbətən 

daha çətin ola bilər. Qiymət indeksi fiziki həcmin 

alınması  məqsədilə  inflyasiyanın  inkişafını  təshih 

etməyə imkan verir.  

 

SATILMIŞ 

KƏND 

TƏSƏRRÜFATI 

MƏHSULLARININ  ĐSTEHSALÇI  QĐY-

MƏT 

ĐNDEKSĐ

 

– 

kənd 

təsərrüfatı 

müəssisələrinin 

müxtəlif 

istehlakçılar 

üçün 

satdıqları  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  ayrı-ayrı 

növ  və  qrupları  üzrə  qiymət  dəyişikliklərinin, 

onların  satdıqları  məhsulların  və  əldə  etdikləri 

istehsal  vasitələrinin  və  xidmətlərin  qiymət 

nisbətinin müqayisəli təşkili üçün istifadə edilir.  

Kənd 

təsərrüfatı 

məhsullarının 

qiymət 

indeksindən  satış  şərtlərinin  xarakteristikasının 

təhlili,  kənd  təsərrüfatı  məhsulu  istehsalçılarının 

gəlirlərindəki  dəyişikliklərdə  qiymət  amilinin 

rolunun  aşkar  edilməsi  üçün  istifadə  olunur  və 

kənd  təsərrüfatı  məhsulu  istehsalının  həcminin 

sabit  qiymətlərlə  qiymətləndirilməsi  üçün  makro 

səviyyədə  proqnozların  verilməsi  və  müxtəlif 

iqtisadi hesablamaların aparılmasında tətbiq edilir. 

Qiymətlərin  qeydiyyatı  üçün  təmsilçi-malların 

seçilməsi iki məqsəd üçün aparılır:  

- 

kənd 

təsərrüfatı 

məhsullarının 

ayrı-ayrı 

növlərinin orta qiymətlərinin müəyyən edilməsi; 

- 

seçilmiş 

əmtəə 

növlərinə 

görə 

qiymət 

indekslərinin, 

bitkiçilik 

və 

heyvandarlıq 

 

567

məhsullarının əmtəə  qrupları üzrə  və  ümumilikdə 

kənd  təsərrüfatı  məhsulları  üzrə  məcmu  qiymət 

indekslərinin hesablanması. 

Kənd 

təsərrüfatı 

məhsullarındakı 

qiymət 

dəyişiklikləri üzrə müşahidə bazis kənd təsərrüfatı 

müəssisələrinin  seçmə  şəbəkəsi  üzrə  həyata 

keçirilir. 

Baza  təsərrüfatlarının  tərkibində  mülkiyyət  və 

təşkilati-hüquqi 

formalarına 

görə 

müxtəlif 

təşkilatlar  təmsil  olunur.  Cari  ayda  müxtəlif 

kanallar  üzrə  satılmış  məhsulun  nəqliyyat, 

qablaşdırma, yükləmə və boşaltma xərcləri, ƏDV, 

dotasiyalar, 

subsidiyalar, 

satışdan 

vergi 

çıxılmaqla,  keyfiyyətə  görə  əlavə  və  güzəştlər 

nəzərə  alınmaqla,  faktiki  qiymətlərlə  qeydiyyata 

alınır. 

Müşahidəyə 

istehsal 

və 

emaledici 

müəssisələr  tərəfindən  şəxsi  ticarət  şəbəkəsi 

vasitəsi ilə bazarda, bilavasitə nəqliyyat vasitələri 

ilə əhaliyə yarmarka, hərrac və birjalarda barterlə 

kommersiya strukturları və təşkilatlarına satdıqları 

məhsul daxil edilir. 

Təmsilçi  malların  qiymət  indekslərinin  qurulması 

zamanı bazis çəkilər kimi  hər bir kənd təsərrüfatı 

müəssisəsi 

üzrə  satılan 

məhsulun 

miqdarı 

haqqında məlumatdan istifadə olunur. 

Bütövlükdə,  kənd  təsərrüfatı,  bitkiçilik  və 

heyvandarlıq  məhsullarının,  həmçinin  əmtəə 

qrupları  üzrə  məcmu  qiymət  indekslərinin 

formalaşdırıldığı  zaman  bazis  çəkilər  kimi 

müşahidədə iştirak edən satılmış məhsulun həcmi 

haqqında dəyər məlumatlarından istifadə edilir. 

Konkret  məhsul  növləri  üzrə  hesablanmış  fərdi 

qiymət  indeksləri  bazasında  məcmu  qiymət 

indeksləri müəyyən edilir.  

Satılmış  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  məcmu 

istehsalçı  qiymətləri  indeksi  birləşmənin  müxtəlif 

səviyyəli qrupları üzrə hesablanır: 

- əmtəə qrupları üzrə; 

- bitkiçilik və heyvandarlıq məhsulları üzrə; 

- ümumilikdə, kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə. 

Təmsilçi 

malların 

qiymət 

indeksləri  bazis 

dövründə  satılan  məhsulun  miqdarı  və  müşahidə 

olunan  konkret  məhsul  növlərinin  fərdi  qiymət 

indeksləri 

haqqında 

məlumatlara 

əsasən 

formalaşır.  

Təmsilçi 

malların 

qiymət 

indekslərinin 

hesablanması 

üçün 

Laspeyres 

düsturundan 

istifadə edilir. 

Ayrı-ayrı  məhsul  növlərinin  satış  qiymətlərinin 

hesabat 

dövründə 

bazis 

dövrünə 

nisbətən 

dəyişməsini  hesablamaq  üçün  aşağıdakı  fərdi 

qiymət indeksindən istifadə edilir: 

 

i = 

0

1

: P

P

, 

Burada P

1

 və P

0

 müvafiq olaraq, hesabat ilində və 

baza  ilində  həmin  məhsulun  satış  qiymətini 

göstərir.  Mal  qrupları  üzrə  qiymət  indeksini 

hesablamaq  üçün isə  aqreqat indeksi  metodundan 

istifadə edilir: 

 

Đ

p 

= 

∑

∑

1

0

1

1

:

Q

P

Q

P

 

 

Burada P

1

 və P

0

 eyni növdən olan kənd təsərrüfatı 

məhsulunun  orta  satış  qiymətini,  Q

1

  eyni  növdən 

olan 

məhsulun 

hesabat 

dövründə 

satılmış 

miqdarını göstərir. 

 

SATIŞ

  –  (I)  əmtəənin  pula  dəyişilməsi, 

əmtəələrin  bir  sahibkardan  o  biri  sahibkarın 

mülkiyyətinə 

keçməsi 

prosesidir 

(“Əmtəə 

dövriyyəsi”nə bax). 

(II)  -  əmtəə  üzərindəki  mülkiyyət  hüququnu  pula 

dəyişdirməklə  (və  ya  natura  ilə  ödəməklə)  və 

göstərilmiş xidmətə görə ödənişlə müəyyən oluna 

bilər. 

“Satış”  və  “dövriyyə”  terminləri  arasındakı  fərqi 

müəyyənləşdirmək 

çox 

çətindir. 

Belə 

ki, 

“dövriyyə”  terminindən  kontinental  Avropada 

daha  çox  mühasibat  termini  kimi  istifadə 

olunduğu  halda,  “satış”  termini  daha  çox 

ingilisdilli  ölkələrdə  yayılmışdır.  Lakin  “satış” 

terminindən daha məhdud mənada, “dövriyyə”nin 

sinonimi kimi istifadə etmək olar. 

 

SATIŞ  XƏRCLƏRĐ

  –  “Əmtəə  və  xidmətlərin 

alınması”  maddəsinin  bir  hissəsini  təşkil  edir. 

Satış xərcləri reklam, əmtəələrin daşınması, keçid 

haqqı, 

mənzil, 

nümayəndəliyə 

xərclər 

və 

əmtəələrin  satışına  aid  olan  digər  (müvafiq 

idarələrin  işçilərinə  əmək  haqqı  da  daxil 

edilməklə)  xərclərdən ibarətdir. 

 

SATIŞ QĐYMƏTĐ

 – 1) opsion sahibinin opsion 

satışı  zamanı  qiymətli  kağızları  alıb-sata  bildiyi 

məzənnədir; 

2)  malın  satıldığı  və  ya  satıla  bildiyi  qiymətdir; 

əmtəənin  nağd  pul  ilə  ödənildiyi  və  dərhal 

satıldığı qiymətdir.   

 

SATIŞ  REAKSĐYASI  ƏYRĐSĐ

  –  satışın 

səmərəliliyinin 

xərclərin 

artımından 

asılılıq 

modelidir.  Satış  reaksiyasının  əyrisi  özündə 

zəifləyən əyrinin 2-ci dərəcəli parabolasını etdirir, 

yəni marketinq xərclərinin artımı, yalnız müəyyən 

həddə  qədər  hər  bir  xərclənmiş  manatın 

qaytarılmasını 

artırır, 

bundan 

sonra 

isə 

səmərəliliyin  artım  səviyyəsi  zəifləyir  və  hətta 

azalmaya  da  keçə  bilir.  Marketinqin  səmərəliliyi 

və 

marketinq 

büdcəsinin 

öyrənilməsinin 

vacibliyinə əsaslanır. 

 

SATIŞ  ZAMANI  QĐYMƏTĐN  AŞAĞI 

DÜŞMƏSĐ  (GÜZƏŞTLƏR,  DĐSKONT-

 

568 

LAR  VƏ  ALICILARA  ONLAR  TƏRƏ-

FĐNDƏN  ÖDƏNĐLMĐŞ  MƏBLƏĞĐN  BĐR 

HĐSSƏSĐNĐN 

QAYTARILMASI)

 

- 

qiymətlərin  hesab-fakturada  göstərilməyən  aşağı 

düşməsidir,  özündə  güzəştləri,  diskontları  və 

alıcılara  onlar  tərəfindən  ödənilmiş  məbləğin  bir 

hissəsinin qaytarılmasını birləşdirir.  

Qiymətlərin 

aşağı 

düşməsi 

əvvəlcədən 

razılaşdırılmış 

qiymətin, 

məsələn, 

satılan 

məhsulların 

ilkin 

 

 

keyfiyyət 

və 

ya 

xüsusiyyətlərinin  pisləşməsi  ilə  əlaqədar,  aşağı 

düşmədir.  

Bir  qayda  olaraq,  güzəştlər  satışın  həcmindən, 

müştərinin peşəsi və kateqoriyasından asılı olaraq, 

təklif  edilən  normal  satış  qiymətlərinin  aşağı 

salınmasıdır.  Adətən,  satış  qiymətinin  faizi  kimi 

hesablanır.  

Alıcıya,  onlar  tərəfindən  ödənilmiş  məbləğin  bir 

hissəsinin  qaytarılması:  müəyyən  edilmiş  vaxt 

dövrü  ərzində  eyni  bir  müştəri  ilə  aparılan  bütün 

əməliyyatlarla  münasibətdə  qiymətlərin  aşağı 

salınmasıdır. 

 

SAYĞAC

  –  ardıcıllıqla  girişinə  daxil  olan 

siqnalların  sayının  hesablanması  üçün  qurğudur. 

Siqnalların  paralel  kod  girişində,  onun  yadda 

qalan  elementlərinin  informasiya  vəziyyətlərinin 

çoxluğunda qeydə alınmış ardıcıllığı yaradır. 

 

SEÇĐM  VARĐANTLARI  ĐLƏ  KREDĐT 

– 

bank  qrupları  tərəfindən  müəyyən  vaxta  (dövrə) 

müştəriyə  açılmış,  təsdiq  edilmiş  kredit  xəttidir. 

Borc  alanın  müqavilə  vaxtının  qurtaracağı  ana 

qədər  istənilən  vaxtda  pul  vəsaitlərinə  malik 

olmaq  imkanı  vardır,  yəni  kredit  xətti  “təsdiq 

edilmiş”  hesab  edilir  ki,  bunun  hesabına  da  bank 

“öhdəçiliyə  görə”  komisyon  faizi  alır.  Bundan 

əlavə,  borc  alan  hər  bir  krediti  alarkən,  borcun 

milli  və  ya  xarici  valyutada  seçilməsi  imkanına, 

ilkin  faiz  tariflərinin,  kreditin  verilmə  vaxtının 

seçilməsi  imkanına  malik  olur.  “Təsdiq  edilmiş” 

kredit  xətti  ilə  yanaşı,  hər  bir  kredit  “tirajının” 

şərtlərində ayrıca qeyd edilmiş “təsdiq edilməmiş” 

kredit xətti də mövcuddur.  

 

SEÇMƏ    XARAKTERĐSTĐKA  (SEÇMƏ-

NĐN  XARAKTERĐSTĐKASI)

 – 

 

X€

 

1

χ

  

2

χ

  ...  

n

χ

 

P 

1/n  1/n       1/n 

 

paylanmasının  xarakteristikasıdır,  burada   

1

χ

, 

2

χ

,  ...  , 

n

χ

  -  X  təsadüfi    kəmiyyətinin  müşahidə 

nəticələridir, 

başqa 

sözlə, 

X 

kəmiyyətinin 

paylanma  funksiya  ilə  təsvir  olunan  bir  sıra  baş 

məcmudan  olan  seçmədir.  Məsələn,  seçmə  riyazi 

gözləmə  

M

X€

=

x

n

n

i

i

=

∑

=

/

1

.

1

χ

 

bərabərdir, 

seçmə 

dispersiya 

isə 

D

X€

=

2

)

€

€

(

X

M

X

M

−

= 

2

)

€

(

X

X

M

−

= 

∑

=

−

n

i

i

1

(

χ

χ

2

)

.

n

/

1

  bərabərdir. 

Əgər 

,

,

2

1

χ

χ

  ... 

n

χ

    X    kəmiyyətinin  müşahidə  

qiymətləridirsə,  onda  seçmə  xarakteristikası  sabit 

kəmiyyətdir;  əgər 

,

,

2

1

X

X

  ... 

n

X

-i    X  təsadüfi 

kəmiyyətləri  kimi  təsvir  etsək,  onda  seçmə 

xarakteristikası  təsadüfi kəmiyyətdir. 

 

SEÇMƏ  (SEÇMƏ  MƏCMUSU)

 

– 

X 

təsadüfü kəmiyyətinin məhdud χ

1

,   χ

2

 ..., χ

n

 saylı 

müşahidəsinin  məcmusudur.  Burada  n  ədədi  

seçmənin həcmi adlanır.  X təsadüfü kəmiyyəti baş 

məcmu  kimi başa düşülür.  

Seçmə  təmsilçi  olmalıdır,  yəni  baş  məcmunun 

xüsusiyyətlərini  tam  və  uyğun  əks  etdirməlidir. 

Bu,  seçmənin  təşkili  üsulları  və  həcmi  ilə 

müəyyənləşdirilir.  Təcrübədə  təkrar,  təsadüfi, 

mexaniki, 

tipik, 

seriyalı 

və 

kombinasiyalı  

(birləşdirilmiş)  seçmələrdən  istifadə  olunur.  Bu 

zaman  seçmə  vahidinin  müstəqilliyinə  zəmanət 

verilir, yəni  χ

i

 təsadüfi kəmiyyətinin paylanması 

qanunu X paylanmasının qanunu ilə üst-üstə düşür 

və burada  i = 1, 2, ... , n. 

 

SEÇMƏ  DĐSPERSĐYA

  –  baş  dispersiyanın 

qiymətidir  (qarışıq).  Əlamətin  müşahidə  olunan 

qiymətlərinin,  onların  orta  riyazi  qiymətlərindən 

kənarlaşmasının  orta  riyazi  qiymətidir.    Seçmə 

dispersiyanı  n/(n-1)  (burada  n  –  seçmənin 

həcmidir) 

əmsalına 

bölməklə, 

düzəldilmiş 

dispersiya alınır. Seçmə dispersiya və düzəldilmiş 

dispersiya  baş  dispersiyanın  sərbəst  qiymətləri 

hesab edilirlər.  

Seçmə  dispersiya  aşağıdakı  düstur  vasitəsilə 

hesablanır:  

 

2

1

2

1

1

∑

=

−











 −

−

=

n

i

i

x

x

n

S

 

 

Burada 

n

  seçmə  məcmu,  X

i

  -  seçmə  əlaməti, 

~

x

 

əlamətin orta qiymətidir.  

 

SEÇMƏ  HĐSSƏSĐNĐN  (PAYININ)  XƏTA-

SI

    –  başdan-başa  olmayan  (seçmə)  müşahidənin 

xarakteri 

nəticəsində 

baş 

verən 

seçmə 

məcmusundakı (W) və baş məcmudakı (P) paylar 

 

569

arasındakı fərqdir. Seçmə payının xətasının həcmi 

verilən |W-P |

µ

 ehtimalı ilə təmin edilən W və 

P 

fərqinin 

hüdudlarından 

kənarlaşmaların 

sərhədləri  ilə  müəyyən  edilir.  Burada  t  -  t

µ

 

hüdudlarında  |W-P|  fərqi  ilə  zəmanət  olunması 

ehtimalından asılı əmsaldır (adətən, ehtimal 0,954 

və  ya  0,997-yə,  t  isə  uyğun  olaraq  2  və  3-ə 

bərabər  götürülür).  Statistikada 

µ

  seçmənin  orta 

xətası  adlanır  (W-dən  P-yə  kənarlaşmanın 

kvadratının  riyazi  gözləməsinin  ikinci  dərəcədən 

kökü)  və  praktiki  olaraq  aşağıdakı  düsturla 

hesablanır: 

 

n

w

w

)

1

( −

=

µ

 

 

Burada  n  –  müşahidələrin  sayı  və  ya  seçmənin 

həcmidir.  Əgər  fərq  w-p=

∆

±

  (seçmənin  sərhəd 

xətaları) olarsa, onda 

 

n

w

w

t

)

1

( −

=

∆

 (1) 

və ya 

 











 −

−

=

∆

N

n

n

w

w

t

1

)

1

(

 (2) 

 

Burada  N  – baş  məcmunun  həcmidir. (1)  düsturu 

təkrar  seçmədə,  (2)  düsturu  isə  qəti  seçmədə 

istifadə  edilir. 

µ

  həcmi  (qiyməti)  müşahidələrin  

sayından,  baş  məcmuda  öyrənilən  əlamətlərin 

çəkisindən,  müşahidə  üçün  baş  məcmudan, 

vahidlərin seçilmə üsulundan asılıdır, 

∆

 - həm də 

seçmə  müşahidəsinin  nəticələri  ilə  zəmanət 

verilən ehtimalın qiymətindən asılıdır. 

Seçmənin  iki  növ  xətası  fərqləndirilir:  təsadüfi 

xəta 

(“Qiymətləndirmənin 

dəqiqliyi 

göstəriciləri”nə  bax)  və  seçmə  qaydalarının 

pozulması nəticəsində əmələ gələn (seçmə zamanı 

yerdəyişməyə  görə)  sistematik  xəta.  Təsadüfi 

xətanın  müəyyən  edilməsində  fərz  edilir  ki, 

qeydiyyat xətası sıfıra bərabərdir. Sistematik xəta 

yerdəyişmə  ilə  əlaqədar  xəta  da  adlandırılır. 

Seçmənin 

ümumi 

xətası 

təsadüfü 

xətadan 

(seçməyə  aid  olan  və  oraya  düşməyən  məcmu 

elementləri arasında təsadüfü fərq nəticəsində) və 

yerdəyişmə 

xətasından 

(sistematik 

xətadan) 

formalaşır.  

 

SEÇMƏ  MƏCMU

 

– 

təsadüfi 

seçilmiş 

obyektlərin  (vahidlərin)  məcmusudur,  ya  da  baş 

məcmudan  müəyyən  edilmiş  qaydalar  üzrə 

seçilmiş   vahidlərin məcmusudur. 

 

SEÇMƏ 

MƏKANI

 

- 

şəraitin 

mövcud 

məcmusunda  bəzi  elementar  hadisələrin  baş 

verməsi  ola  biləcək  bütün  mümkün  seçmələrin 

çoxluğudur.  Sınaqların  mümkün  nəticəsi  və  ya  n 

həcminin  mümkün  seçmələrdən  biri  seçmə 

məkanı (nöqtəsi) hesab edilir. 

 

SEÇMƏ  MÜAYĐNƏNĐN  BAZASI

  –  seçmə 

statistika 

müşahidələrinin 

keçirilməsi, 

onun 

layihələndirilməsi üçün vahidlər məcmusudur. 

 

SEÇMƏ  MÜŞAHĐDƏ

  –  1)  təsadüfi  qaydada 

baş  məcmunun  vahidlərinin  müəyyən  hissəsinin 

müayinəsidir. 

Qeyri-ümumi 

müşahidənin 

növlərindən  biri  hesab  edilir.  Seçmə  müşahidə 

seçmə  metodunun  tətbiq  edilməsinə  -  statistik 

tədqiqatlar  metoduna  əsaslanır.  Burada,  baş 

məcmunun 

göstəricilərinin 

qiymətləri 

onun 

seçilmiş  vahidlərində  keçirilmiş  müayinələrin 

məlumatları 

əsasında 

hesablanır. 

Seçmə 

metodunun 

riyazi 

nəzəriyyəsi 

seçmənin 

nəticələrinin  dəqiqliyindən,  onun  müayinədə 

tətbiq olunan növündən, müayinəyə məruz qalmış 

vahidlərin  sayından  və  öyrənilən  əlamətlərin 

dəyişmə  səviyyəsindən  asılılığını  müəyyən  edir; 

2)  seçmə  statistika  müşahidəsi  beynəlxalq 

təcrübədə  geniş  yayılmış  statistika  müşahidə 

üsullarından  biridir.  Bu  müşahidə  üsulu  başdan-

başa 

müşahidə 

üsulundan 

fərqli 

olaraq, 

məcmunun  bir  hissəsini  əhatə  etməklə,  öyrənilən 

hadisə  haqqında  məlumat  əldə  etməyə  imkan 

verir.  Bazar  iqtisadiyyatının  prinsiplərinə  uyğun 

olan  bu  üsulda  maliyyə  və  əmək  resurslarına 

əhəmiyyətli  qənaət  edilir,    daha  çevik  aparılır, 

respondentlər  daha  az  yüklənir.  Azərbaycanın 

rəsmi  statistika  orqanlarında  seçmə  statistika 

müşahidəsi  XX  əsrin  sonlarından  daha  geniş 

tətbiq 

olunmağa 

başlanmışdır. 

Azərbaycan 

statistikləri üçün yeni olan bu müşahidə üsulu ilk 

illərdə 

ehtiyatla, 

əsasən 

göstəricilərin 

dəqiqləşdirilməsi  məqsədilə  və  ümumi  (başdan-

başa)  müşahidə  üsulu  ilə  paralel  tətbiq  olunmuş, 

müasir  dövrdə  isə  rəsmi  statistikada  geniş  tətbiq 

olunur 

və 

müntəzəm 

müşahidə 

üsuluna 

çevrilməkdədir.