A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
EKSPERT KOMĐS- SĐYASI – əmək və əhalinin sosial müdafiəsi orqanları sisteminə (strukturuna) daxildir və tibbi- sosial ekspertizanı həyata keçirir. Vətəndaşların 642
tibbi-sosial ekspertizası, dövlət xidmətində yoxlanması və
reabilitasiya tədbirləri vətəndaşların məcburi tibbi sığortası proqramının bazasına daxil edilir və məcburi tibbi sığortanın dövlət və ərazi fondlarından maliyyələşdirilir. Tibbi-sosial ekspert komissiyasının vəzifələrinə aşağıdakılar daxildir: 1) əlillik qruplarının, onun səbəblərinin, müddətinin, başlama
vaxtının, əlillərin müxtəlif sosial-müdafiəyə olan tələbatlarının müəyyənləşdirilməsi; 2) əlillərin reabilitasiyasının fərdi proqramlarının işlənməsi; 3) əhalinin əlillik səbəblərinin və səviyyəsinin öyrənilməsi; 4) əlillərin profilaktikasının, tibbi- sosial
reabilitasiyasının və
əlillərin sosial
müdafiəsinin kompleks proqramlarının işlənməsində iştirakı; 5) peşə xəstəliyi və ya əmək əlili olmuş şəxslərin peşəkar əmək qabiliyyətinin itirilməsi səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi; 6) ölən əlilin ailəsinə imtiyazların verilməsinə baxılması üçün əlilin
ölüm səbəblərinin müəyyənləşdirilməsi. Tibbi-sosial ekspert komissiyasının qərarının müvafiq dövlət hakimiyyəti orqanları, yerli özünüidarəetmə orqanları, mülkiyyət formasından və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq, digər təşkilatlar tərəfindən yerinə yetirilməsi mütləqdir.
– müayinə edilən
şəxsin orqanizminin funksiyalarının davamlı olaraq pozulması ilə əlaqədar həyat fəaliyyətinin məhdudlaşmasının qiymətləndirilməsi əsasında, müəyyən edilmiş qaydalar üzrə, həmin şəxsin sosial müdafiə tədbirlərinə, o cümlədən reabilitasiyaya olan ehtiyacını təyin edən qurumdur. Tibbi-sosial ekspertiza müəyyən edilmiş qaydada hazırlanmış və təsdiq edilmiş təsnifat və meyarlardan istifadə etməklə, müayinə edilən şəxsin klinik-funksional, sosial-məişət, peşə- əmək, psixoloji vəziyyətinə dair məlumatların təhlili əsasında orqanizmin fəaliyyətinin kompleks qiymətləndirilməsi nəzərə
alınmaqla həyata
keçirilir. Tibbi-sosial ekspertiza əlilliyin səbəbini və qrupunu, əmək qabiliyyətinin itirilməsi dərəcəsini; reabilitasiya aparılmasının növünü, həcmini və müddətlərini və sosial müdafiə tədbirlərini müəyyən edir, vətəndaşların işə düzəlməsinə dair tövsiyələr verir. Tibbi-sosial ekspertiza əhalinin sosial müdafiəsi sisteminə daxil olan komissiyalar tərəfindən aparılır. Tibbi-sosial ekspertiza komissiyasının vətəndaşların işə düzəlməsinə dair tövsiyələri, mülkiyyət formasından asılı olmayaraq, bütün müəssisələrin müdiriyyəti üçün məcburidir. TĐCARƏT – (I) - 1) əmtəələrin bazarda alqı- satqısıdır; 2) əmtəə-vasitəçilik funksiyasının yerinə yetirilməsində ixtisaslaşmış fəaliyyət növüdür, müəssisələr kompleksidir. Ticarət fəaliyyəti haqqında qanunvericilikdə “ticarət” fəaliyyəti anlayışı “mülki” anlayışla müqayisə olunur. Ticarət fəaliyyətinin həyata keçirilməsi leqal reklam üsullarına aiddir. Bu fəaliyyət növünə aid olan
digər tərəflərlə mübahisələrə ticarət
məhkəmələrinin məsuliyyəti (cavabdehliyi) ilə baxılır və ticarət hüquq qanunlarına uyğun olaraq həll edilir. Gəlirli ticarət hüquqi vahidə tətbiq olunan fəaliyyətdir, onun hüquqi formasına uyğun olaraq, məqsədi gəlir əldə etməkdən və onu kapital sahibləri arasında bölüşdürməkdən ibarətdir. Qeyri-ticarət (gəlirsiz) – hüquqi subyektlər özünün hüquqi formasından asılı olaraq, gəlir əldə olunduğu halda, onun kapital sahibləri arasında bölüşdürməsini qarşısına məqsəd qoymur.
fəaliyyətinin iki növü fərqləndirilir: topdansatış ticarət və pərakəndə ticarət. Bunlar da öz növbəsində daha üç formaya bölünürlər: müstəqil ayrıca ticarət, müstəqil assosasiyalı ticarət və kompleks və ya cəmlənmiş ticarət. “Qeyri- cəmləşdirilməmiş ticarət” terminindən bəzən birinci iki növ ticarətin adı üçün istifadə edilir: müstəqil birləşdirilməmiş ticarət və müstəqil birləşmiş ticarət. Təcrübədə ticarətin bu növləri daimi və ya müvəqqəti ticarət nöqtəsinə, ya səyyar
(küçə) ticarətinə, yaxud da
ixtisaslaşdırılmış və
ya ixtisaslaşdırılmamış ticarətə icazəsi ola bilər. Komisyonçular (məsələn, ticarət nümayəndələri) da həmçinin ticarət bölməsinin bir hissəsi hesab edilir.
ANBARLARI – malların saxlanılması üçün xüsusi təchiz edilmiş yerdir. Ümumi anbarlar və ixtisaslaşdırılmış anbarlar (tərəvəz və kartof anbarları, soyuducular, neft anbarları və s.) fərqləndirilir. Ticarət anbarlarının tutumu sahəsi (m 2 ), ya da həcminə (m 3 ) görə
müəyyən edilir. TĐCARƏT BALANSI – Avropa Đttifaqının xarici
ticarət statistikası üçün hesablanan əmtəələrin ixracı/göndərilməsi və idxalı/daxil olması arasındakı fərqdir, həmçinin dəyər, sığorta fraxt/franko-bort və ya franko-bort/franko-bort şərtlərində AĐ-yə üzv ölkələr arasında ticarətdir. Ticarət balansı tədiyyə balansının tərkib hissəsi kimi AĐ xarici ticarət üzrə statistik məlumatlar bazasında tərtib olunan balansdan və fərqli metodologiyalar üzrə AĐ-yə üzv ölkələr arasındakı ticarətdən fərqlənir (məsələn, mülkiyyət hüququ
643
dəyişmədən ticarət məlumatları istisna olmaqla; xarici ticarət və AĐ-yə üzv ölkələr arasında ticarət üzrə statistik məlumatlarda qeydiyyatdan keçməyən xarici tərəfdaşlarla aparılan bəzi ticarət əməliyyatları istisna olmaqla). TĐCARƏT XƏRCLƏRĐ - istismar (əməliyyat) xərclərinin (işçi qüvvəsinə çəkilən xərclər nəzərə alınmadan) funksional bölüşdürmə göstəricisidir. Ticarət xərclərinə reklam, əmtəələrin daşınması, ezamiyyət, mehmanxanada qalma, nümayəndəlik və əmtəələrin satışı ilə əlaqədar olan digər xərclər (vasitəçilərin (agentlik işçiləri) haqqı) aiddir.
satışı və sərgisi üçün nəzərdə tutulmuş müəyyən hissəsidir, yəni: - geyinib baxma otaqları da daxil olmaqla, alıcıların daxil ola bildiyi ümumi sahədir; - piştaxta və vitrinlər tərəfindən tutulmuş sahədir; - piştaxtanın arxasında satıcıların dayandığı sahədir. Ticarət meydanına (sahəsinə) rəhbərliyin kabinetləri, anbarlar, əmtəələrin satışa
hazırlandığı yerlər,
atelyelər, nərdivanlar, qarderoblar və istirahət otaqları daxil edilmir.
dükanları və digər xidmət sahəsi müəssisələrindən ibarət kompleksdir. Əsasən, ayrıca vahid kimi layihələndirilir, planlaşdırılır, tikilir və idarə olunur. Əksər hallarda belə komplekslər alıcı və işçi
heyətin avtomobilləri üçün öz
dayanacaqlarına malik olurlar. Ticarət növü və ticarət müəssisələrinin ölçüləri də daxil olmaqla, bütün kompleks elə hazırlanır ki, verilmiş radiusda yaşayan əhalinin və mövcud kommersiya vasitələri nəzərə alınmaqla, mərkəzin xidmət göstərəcəyi ayrı-ayrı alıcıların tələbatlarını ödəyə bilsin.
ölkələrində Ticarət Palataları ictimai təşkilatlar hesab edilir və direktorlar şurası sənaye və kommersiya sahibkarlarının nümayəndələrindən seçilir.
tərəfindən tərtib olunmuş, yardım alanların siyahısına daxil edilmiş, inkişaf etməkdə olan ölkə və ərazilərə təqdim olunan subsidiya və istiqrazları birləşdirir ki, bu da əsas etibarilə iqtisadi inkişafa yardım və güzəştli maliyyə şərtləri ilə (istiqrazı təqdim etdikdə, onun qaytarılmayan hissəsi 25%-dən az olmamalıdır) rifaha nail olunması məqsədilə rəsmi sektor tərəfindən ayrılır. Həmçinin texniki əməkdaşlıq da bura daxildir. Belə yardımlara hərbi məqsədlər üçün ayrılmış subsidiyalar, istiqraz və kreditlər daxil edilmir. Đnkişaf etməkdə olan ölkələrdən daha inkişaf etmiş ölkələrə, həmçinin ĐYK-da müəyyən edildiyi kimi, keçid iqtisadiyyatlı ölkələrə edilən yardımlar da bu kateqoriyaya daxil edilmir.
aşağıdakı məsələlər üzrə
imkanlarını genişləndirir: ticarətin inkişaf strategiyasının formalaşdırılması və həyata keçirilməsi, həmçinin ixracın həcminin və qiymətlilərin dəyərinin artırılması üçün əlverişli şəraitin yaradılması, ixrac mallarının və bazarların diversifikasiyası, həmçinin iş yerlərinin yaradılması və ticarətin genişləndirilməsi üçün böyük həcmli xarici investisiyaların cəlb edilməsi; yerli firmaların ticarətinin stimullaşdırılması və ticarət sahəsinə istiqamətləndirilmiş investisiyaların həvəsləndirilməsi; əsasən müvafiq müəssisələrin fəaliyyəti ilə əlaqədar, həmçinin milli ticarət siyasətini, eləcə də beynəlxalq ticarətin norma və praktikasını formalaşdıran danışıqlar və digər proseslərdə iştirak edilməsi. Bu fəaliyyət ĐƏĐT/ÜTT-nin (Ümumdünya Ticarət Təşkilatı) ticarətə texniki yardım və potensialın möhkəmləndirilməsi məsələləri ilə əlaqədar birinci birgə hesabatında (2002-ci il) iki əsas kateqoriya üzrə ətraflı təsnifləşdirilir: ticarət siyasəti və ticarətin nizama salınması kateqoriyası (12 altkateqoriyaya bölünməklə) və ticarətin inkişafı kateqoriyası (6 altkateqoriyaya bölünməklə). TĐCARƏT REGĐSTRĐ - əksər Avropa ölkələrində dövlət hüquqi registrlərinə verilmiş addır.
alış qiymətləri arasındakı fərqdir, əmtəələrin satışından əldə edilən mənfəətin və ticarətdə yaradılan ümumi daxili məhsulun hesablanmasına xidmət edir; 2) əmtəələrin satışından tədavül xərclərinin ödənilməsi və gəlirlərin yaradılması üçün nəzərdə tutulmuş qiymət elementidir. TĐCARƏT FORMALARI - müəssisənin yerli vahidinin ticarət forması aşağıda göstərilmiş siniflərdən biri və bir neçəsi kimi təqdim edilə bilər:
- supermarket və mağazalarda ticarət; 644
- daimi bazar köşklərində və ya çadırlarda ticarət; - səyyar ticarət; - poçt sifarişləri üzrə satışlar; - digər ticarət formaları. Mağazalar alıcıların gəldiyi və zəruri bazarlıq etdikləri daimi ticarət yeri kimi müəyyən edilir. Daimi bazar köşklərində və ya çadırlarda ticarət ictimai yerlərdə daimi qurulmuş köşk və ya çadırlarda həyata keçirilir; adətən, alıcılar bu ticarət yerlərinə daxil olmur.
(hərəkətli ticarət çadırlarının sahibləri, küçə tacirləri, loto
oynayanlar və
paylayıcılar) kommersiya müəssisələrinin ticarət formasıdır. Səyyar və ya “küçə ticarəti” termini öz mallarını yoldan keçənlərə satan alverçilərə aid edilir; “qapıdan qapıya ticarət” termini satıcının öz malları ilə evləri gəzdiyi hallarda tətbiq edilir. Evdə ticarət zamanı satıcı birbaşa potensial müştərinin yaşadığı evə gedir. Poçt sifarişi Đqtisadi Fəaliyyət Növləri Təsnifatında pərakəndə satış kimi
müəyyənləşdirilir. Poçt sifarişləri üzrə satışlar – bu, malların kataloqlar, elanlar, reklamların köməyi (dövri mətbuat, radio, televiziya) və ya firmanın nümayəndəsi vasitəsilə sifariş edildiyi və sifariş edilmiş malların poçtla və ya digər vasitələrlə alıcıya çatdırıldığı ticarət formasıdır. Bu ticarət forması əmtəə istehsalçıları (sifariş üzrə birbaşa satış), bu formanın vahid və ya demək olar ki, vahid fəaliyyət növü (evə poçt sifarişləri) olan pərakəndə ticarət müəssisələri və istehsal imkanları və münasiblikdən başqa ənənəvi pərakəndə ticarətə xas olan və sifarişlər üzrə satışlar üçün müvafiq qaydada avadanlıqlarla təmin edilmiş şöbələrə (sifarişlərin işlənməsi, əmtəələrin göndərilməsi və s. avadanlıqlarla) malik olan müəssisələrdə tətbiq edilir. Ümumi və ixtisaslaşdırılmış kataloqlar fərqləndirilir.
avtomatlarının köməyi ilə satışlardan ibarətdir. TĐCARƏT SĐYAHIYAALMASI - əsas fəaliyyət növü əmtəələrin satışı əsas fəaliyyət növü hesab olunan, ticarət müəssisələrinin baş məcmusu haqqında məlumatın əldə edilməsi məqsədi ilə xüsusi təşkil olunmuş tam statistik müşahidədir. Ticarət siyahıyaalmalarının məqsədi – ölkə və yerli səviyyələrdə, mülkiyyət formasına görə, əsas fəaliyyəti və satış vasitələri üzrə, ticarətin maddi-texniki bazasının vəziyyətini və inkişafını xarakterizə etmək,
onların mal
dövriyyəsinin həcmini müəyyən etmək, maliyyə- təsərrüfat fəaliyyətini əks etdirməkdir. Ticarət siyahıyaalınmasının məlumatları ticarət müəssisələri registrinin yaradılması üçün əsas, ticarət fəaliyyətinin cari seçmə uçotunun təşkili üçün baza sayılır. Ticarət siyahıyaalması ilə, mülkiyyət və təşkilati- hüquqi formasından asılı olmayaraq, müstəqil balansda olan bütün müəssisələr əhatə olunur. Qeyri-ticarət müəssisələrinin (sənaye, kənd təsərrüfatı, tədris müəssisələri və s.) balansında olanlar hesaba alınmır. Ticarət siyahıyaalmasının yekunu üzrə aşağıdakılar işlənib hazırlanır: özəlləşdirilmə vasitəsilə onların yaranma dövrünə görə (onların maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin əsas göstəriciləri ilə) müəssisələrin qruplaşdırılması; müxtəlif mülkiyyət formalı
müəssisələrin işçilərinin sayına görə qruplaşdırılması; əmtəə dövriyyəsinin miqdarına və fəaliyyət növlərinə görə müəssisələrin bölüşdürülməsi. TĐCARƏT ŞƏBƏKƏLƏRĐNĐN SIXLIĞI - əhalinin ticarət müəssisələri ilə təmin olunması səviyyəsini əks etdirən göstəricidir. Ticarət şəbəkələrinin sıxlığı iki variantda hesablanır: 1) bir müəssisəyə düşən əhalinin sayı; 2) 10 min nəfər əhaliyə düşən müəssisələrin sayı. Müəssisənin ölçü faktorunu aradan qaldırmaq üçün ticarət şəbəkəsinin sıxlığı - 10 min nəfər əhaliyə düşən ticarət sahəsi kimi hesablanır (ictimai iaşə müəssisələrində müştəri yerlərinin sayı). Ticarət şəbəkələrinin sıxlığı – bütövlükdə ölkə üzrə və regionlar üzrə hesablanır. Ticarət şəbəkələrinin sıxlığının artım sürəti və regional variasiya göstəriciləri hesablanır. Ticarət şəbəkələrinin sıxlığı göstəricilərindən infrastruktur statistikasında istifadə olunur,
həmçinin o, bazar fəaliyyətinin sosial səmərəlilik xarakteristikalarından biri hesab edilir. TĐCARƏT ŞƏRTLƏRĐ - ixracın orta qiymət indeksinin idxalın orta
qiymət indeksinə bölünməsidir.
– hüquqi forması onun təsisçiləri tərəfindən seçilən və nizamnaməsində yazılan şirkətdir. Ticarət şirkəti mülki və ya ticarət fəaliyyətinin bütün növlərini həyata keçirə bilir. Ticarət şirkətləri şərikli və ya səhmdar şirkəti ola bilər.
AĐ-nin
ticarət nəticələrinin mənşə ölkəsi və göndərilmə (malların) ölkəsi və
təyinat ölkəsi
üzrə bölüşdürülmüşdür. Bu proses AĐ-nin xarici ticarəti və onun “Geonomenklatura” (Geon) adlanan üzv ölkələri arasında ticarət üzrə statistik məlumatlar üçün ölkələrin nomenklaturasına uyğun olaraq həyata keçirilir. Əsasən, üçüncü ölkələrdən idxal edilən (gələn) və AĐ ərazisində sərbəst tədavülə buraxılmayan malların idxalı zamanı statistik 645
məlumatlarda mənşə
ölkə göstərilir. Eyni zamanda, üçüncü ölkədə buraxılan və AĐ ərazisində ixracda sərbəst tədavülə buraxılmış əmtəələr üçün statistik məlumatlarda malların göndərilmə ölkəsi və təyinat ölkəsi göstərilir.
- əmtəələri alan və təkrar satan ticarət müəssisələrdir, əmtəə hərəkətinin təşkilatçılarıdır. TĐCARƏT VƏ ĐAŞƏ XĐDMƏTLƏRĐNĐN GÖSTƏRĐLMƏSĐ (BURAXILIŞI) – əsasən istehlak mallarının istehsalının başa çatdırılması və əhaliyə çatdırılması üzrə xidmətlərin dəyəridir. Buraxılışın tərkibinə ölkədaxili və xarici ticarət, kino-kirayə xidmətləri, ərzaq və iaşə xidmətləri daxildir. Ölkə daxili ticarət xidmətlərinin göstərilməsi satışın bütün kanalları üzrə ticarət əlavələrinin və ticarətdə əmtəə ehtiyatlarının dəyər dəyişkənliyinin cəmi ilə müəyyən edilir. Satılmış ticarət əlavələri satılmış əmtəələrin alış və satış qiymətləri arasındakı fərq hesabına yaranır. Onun satılmış hissəsindəki iaşə məhsullarının
- onun əmtəə dövriyyəsinə bərabərləşdirilir. Bu, yeməklərin hazırlanmasında istifadə olunan və ya bufetlər vasitəsilə satılan ərzaqların dəyərinin həcmini ticarət əlavələrinin dəyəri qədər artırır. Kino kirayə məhsullarının buraxılışı kinofilmlərin kirayəyə verilməsi haqqı ilə ölçülür. Xarici ticarət yaxın və uzaq xarici ölkələrlə ixrac və idxal əməliyyatlarını əhatə edir və ona istehlak malları ilə əməliyyatlar daxil olduğu kimi, istehsal vasitələri ilə əməliyyatlar da daxildir. Xarici ticarət xidmətlərinin göstərilməsi daxili ticarətin buraxılışına oxşar kimi hesablanır. Satılmış ticarət əlavələrinin kəmiyyəti məhsulun xarici və ölkə daxili ticarət qiymətlərindəki dəyərlərin fərqi kimi müəyyən edilir.
dövrdə ticarət müəssisələri tərəfindən tam istehlak olunan məhsul
və xidmətlərin dəyəridir: müəssisənin təsərrüfat və digər ehtiyaclarına istifadə olunmuş yanacaq və enerjinin dəyəri; malların saxlanması, işlənməsi, çeşidlənməsi və qablaşdırılması üzrə xərclər; tara alınması, icarə ödəmələri, xidmətlərin ödənilməsi üzrə məsrəflərdən ibarətdir. TĐCARƏTDƏ ÜMUMĐ BURAXILIŞ - ticarət əlavələrinin məbləğidir. Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|