A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

VIII BOB
KASALLIK QO‘ZG‘ATUVCHILARNING
0 ‘ZGARUVCHANLIGI VA IXTISOSLASHUVI
Kasallik q o ‘zg‘atuvchilarning ixtisoslashuvi deganda ularning 
m a ’lum ozuqa m anbaiga yoki m a ’lum turdagi o ‘sim likka m os- 
lanishi nazarda tutiladi. Patogen mikroorganizmlarning o ‘simlikni 
b iror turiga m oslanishi u ch u n uning tarkibidagi m o d d alar 
patogenning o ‘sish va rivojlanishi u c h u n qulay b o ‘lishi yoki 
patogenning rivojlanishi u c h u n zararli m o d d alar b o ‘lmasligi 
xosdir.
T abiatdagi o ‘sim liklar tarkibidagi biologik faol m o d d alar 
h ar hil b o ‘lganligidan, bu o ‘sim liklarga m oslashgan m ikroor- 
ganizm largina m a ’lum turdagi o ‘sim lik tanasida tarqalishi yoki 
kasallantirishi m um kin. Patogenlarning m a ’lum turga m ansub 
o ‘sim likda parazitlik qilish xususiyatlari evolutsion taraqqiyot 
jarayonida uzoq m uddatlarda vujudga kelganligidan ularga filo- 
genetik ixtisoslashuv deyiladi.
0
‘sim lik tanasi yoki a ’zolari o ‘ziga hos tuzilishga ega 
b o ‘lganligidan patogenlar m a ’lum a ’zolarda m oslashganligidan 
patogenning m a’lum to ‘qim a yoki a ’zolarga m oslashgan ixtisos­
lashuv deyiladi. M asalan, un-shudring kasalligini q o ‘zg‘atuvchisi 
zam b u rug ‘lar bargning epiderm is t o ‘qim alarini, vilt kasalligini 
q o ‘zg ‘a tu v c h i z a m b u ru g ‘la r g ‘o ‘za p o y asin in g y o g ‘o c h lik
to ‘qim alarini kasallantiradi.
0
‘sim liklarning a ’zolariga kirib kelayotgan patogen uning 
rivojlanishining m a ’lum bosqichlarida, rivojlanishining boshida 
am alga oshishi m um kin b o ‘lganligidan bun d ay ixtisoslashuvga 
ontogenetik yoki fiziologik ixtisoslashuv deb aytiladi. T abiatda 
m ikroorganizm lar k o ‘rsatilgan ixtisoslashuvning bir qism i yoki 
barchasi bilan qurollangan b o ‘lishi m um kin.
M ikroorganizm lar, ularning b ir yoki b ir necha turdagi 
o ‘sim liklam i kasallantirish hususiyatlariga qarab qisqa yoki keng 
ixtisoslashgan pato g en lar guruhiga b o ‘linadi. M asalan: