A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

Konvergent navlarning xususiyati. 
K onvergent navlar bir 
n ech a kasalliklarga nisbatan ch id am li genlarga ega b o ‘lib, bu 
gen lar m a ’lum m ikroorganizm lar fiziologik rassalarga ch id am -
67

---

iilik xususiyatini nam oyon qiladi. B unday chidam lilikka m o n o ­
gen chidam lilik deyiladi. M onogen chidam lilik tufayli ko ‘pchilik 
o ‘sim liklarni kasalliklardan him oya qilish m um kin edi, lekin, 
k o ‘pgina patogen organizm larga xos b o ‘lgan o ‘zgaruvchanlik 
tufayli tu p ro q d a yangi rassalar hosil b o ‘lib turadi.
H ar qanday o ‘sim likning yangi navi gen va gen nazariyasiga 
asosan o ‘simliklaming chidam lilik xususiyatiga nisbatan patogen­
ning tajovuzkorlik xususiyatini nam o y o n qiladi. Lekin, bu 
m ikroorganizm larning tajovuzkorligining kelib chiqishi uch u n
4-5 yil o ‘tishi m um kin. Yangi nav yaratilishi bilan yangi rassalar 
hosil b o ‘ladi va u m a ’lum vaqtdan keyin turlicha zararlanadigan 
b o 'lib qoladi. Shuning uch u n konvergent navlarni yaratishni 
rejalashtirganda navbatdagi yangi m u d d a td a yana o ‘sim likning 
yangi nav yaratishni rejalashtirib q o ‘yish kerak.
K o ‘p lin iy ali n a v la r o ‘sim lik n in g a g ro n o m ik belg ilari 
bilan b ir xil b o ‘lsa-d a, kasalliklarga n isb atan h a r xil c h id a m ­
lilik x u su siy a tla ri b ila n farq q ila d i. Y a ’n i, u la r h a r xil 
kasalliklarga nisbatan tu rlich a ch id am lilik k a ega b o ‘lgan g en - 
o tip la r yig ‘indisidir.
B unday navlar b ug‘doyni u n -sh u d rin g , sariq zang kasalli- 
gidan saqlashda keng foydalaniladi. K o ‘p linyali navlar M ek- 
sikada keltirib chiqarilgan bo ‘lsa-da, keyingi 
10
yil davom ida 
barcha m am lakatlarda m uvaffaqiyatli yetishtirilm oqda.
Poligenli chidamlilik. 
Poligenli chidam lilik xususiyatiga ega 
b o ‘lgan o ‘sim liklar b archa patogenlarning rassasiga chidam lilik 
qiladi. Bu turdagi chidam lilikka gorizontal yoki daladagi chidam ­
lilik deyiladi. Poligen chidamlilik hosil b o ‘lishida zamburug4laming 
kirib kelishiga chidam lilik, kasallikning tarqalishiga ch id am li­
lik, infeksiyaning inkubatsion davriga chid am lilik turlariga 
bo‘linadi.
Z a m b u ru g ia rn in g kirib kelishiga to ‘sqinlik qiluvchi o m illar 
quyidagilardir:
1.B argning tashqi to m o n id an tu k bilan qoplanganligi.
2. Bargning ustki qism ida m u m li qavatning mavjudligi.
3. U stitsalar soni va kutikulaning qalinligi.
4. P atogenning o ‘sishini tezlashtiradigan yoki to 'x tad ig an
m oddalarning mavjudligi.
68

---

Infeksiyaning tarqalishiga chidamlilik quyidagi om illar asosida 
b o ‘ladi:
1
.
0
‘simlik a ’zolarida kollenxim a va sklerenxim a qavatning 
bo'lishi;
2
.
0
‘sim lik tarkibida parazit uch u n zararli m oddalam ing 
b o ‘lishi;
3 . 0 ‘sim lik ta rk ib id a p a ra z it u c h u n z a ru r o z u q a n in g
bo‘lmasligi.
Poligen chidam lilik sababli o ‘sim lik m ikroorganizm larining 
kirib kelishiga, uning tarqalishiga, o ‘zining spora hosil qilishini 
kam ayishiga olib keladi. N atijada o ‘sim likning m ikroorganizm ­
lar bilan zararlanishi kechikib, o ‘sim lik norm al rivojlanib, 
hosil m iqdori saqlanib qoladi.