A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

( Leptinotarsa decemlineata)
ning kartoshkaning 
(Solanum tu­
berosum)
tu rin i tan lay olganligidan uni kuchli zararlashidan, 
yow o y i kartoshka 
(S.demissum, S.polyadenium)
ning tarkibidagi 
fiziologik m o d d alar (dem issin) salbiy ta ’sir qilishini aniqlab 
olib, uni zararlantirm asligidan bilsa boMadi.
T anlash xususiyati h ash aro tlarn in g tuxum q o ‘yuvchi turla- 
rida ju d a aniq ifodalangan. S huning u ch u n ular lichinkalari 
harakatlanishi qiyin b o ‘lgan turlari tuxum q o ‘yuvchi o ‘simlikni 
tan lash d a aniq tu r yoki aniq navga m oslashadi. M asalan, 
b u g ‘doyda hayot kechiruvchi shved va gessen pashshalari shu 
navlarni hush k o ‘radi.
73

---

Tabiatda ko ‘pgina o ‘sim likIarning biokim yoviy xususiyatlari 
tufayli ularga h ash aro tlar ta ’sir k o ‘rsatish xususiyatiga ega 
b o ‘lm aydi. M a’lum navdagi o ‘sim Iikning hasharotlarga mos 
kelishida ularning tarkibidagi oziqalar: oqsil, yog‘lar va ug- 
lcvodlar asosiy aham iyatga ega. M asalan, m adaniy kartoshka 
navlarida dem issin alkaloidi y o ‘qligi tufayli, ular y o w o y i nav- 
larga nisbatan k o lo rad o q o ‘n g ‘izi bilan k o ‘p zararlan ad i. 
G ‘o ‘zadagi gassipol m oddasi g ‘o ‘za o ‘simligi turlari uch u n
zaru r m odda hisoblansa-da, boshqa hasharotlarga salbiy t a ’sir 
k o 'rsatganligidan ularni o ‘sim likdan chetlashtiradi.
B utguldoshlar oila vakillarida gorchitsa yog'i boMganligidan 
o ‘sim likka hasharotlarni jalb qilm aydi. 
0
‘sim liklarning h ash a­
rotlarga chidam li navlarini yaratishda ularning biokim yoviy xu­
susiyatlarini ham hisobga olish kerak.
0
‘sim lik la rn in g h a s h a r o tla r b ila n z a ra rla n is h id a , u la r 
a ’zolarining an ato m ik tuzilishi ham asosiy rol o ‘ynaydi. M asa-

---

Ian, yum shoq b u g ‘doy barglari kam tukchali b o ‘lganidan, 
urg‘ochi gessen chivinining tuxum q o ‘yishiga va uni k o ‘p zarar- 
lanishiga t o ‘liq im koniyat yaratadi. Q attiq bug‘doy k o ‘p tu k
hosil qilganidan gessen chivinining tuxum q o ‘yishiga im kon 
berm aydi (17-rasm ).
0
‘sim liklarning h ash aro tlar bilan zararlanishida o ‘simlik 
a ’zolarining o ‘sish va rivojlanish fazalari ham m uhim dir. M a­
salan, shaftoli o ‘sim ligining generativ navlari tezda yetilganli- 
gidan shira bilan kam zararlansa, vegetativ novdalar butun 
yoz b o ‘yi o ‘sganligidan shira bilan kuchli zararlanadi.
0
‘sim liklarning hasharotlarga chidam liligini oshirish u chun 
turli m o d d alar bilan ishlov berish yoki ularni fosforli organik 
p rep aratlar (o k tam etil, m erkaptofos, tiofost) bilan sug‘orish 
o ‘sim liklar ch id am lilig in i orttiradi. P rep aratlar ildiz orqali 
o ‘sim lik ichiga kirib, o ‘sim lik hujayra shirasini hasharot uchun 
zaharli qilib q o ‘yadi. Bu p rep aratlar o ‘sim lik tanasida 20 kun 
davom ida saqlanib turadi. Preparatlar urug‘ga ishlov berish, 
tuproqni sug‘orish, o ‘g ‘it bilan birga solish asosida am alga oshi- 
riladi.