A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

Puccinia graminis f tritici
va Verticillium
z am b u ru g ‘larid a y o rq in ifodalangan. N atijad a, 
zang z am b u ru g ‘ining 300 ta, 
Verticillium
ning 2 ta rassasi 
aniqlangan.
Evolutsiya jaray o n id a fiziologik rassalarning virulentlik xu ­
susiyatlari ortib borishi, yangi rassalar paydo b o ‘lishiga olib 
keladi. Shuning u c h u n nav b ir rassaga chidam li b o ‘lsa, boshqa 
rassaga chidam siz b o ‘lishi m um kin.
T abiatda yangi rassalarning vujudga kelishi m ikroorganizm - 
larning o ‘zgaruvchanligi bilan b og‘liq. 
0
‘zgaruvchanlik genetik 
toifadir. 
0
‘zgaruvchanlik deb organizm ning eski xususiyatlarini 
y o ‘q o tib , yangi h u su siy a tla rn i p a y d o q ilish i tu sh u n ila d i.
57

---

0
‘zgaruvchanlikni vujudga keltiruvchi ichki om illarga irsiy belgi 
larn in g o ‘z g a rish i, tashqi o m illa rg a ek o lo g ik o m illa rn in g
o ‘zgarishi, ya’ni, oziq m oddalar, yashash sharoiti tufayli vujudga 
keladi. M ikroorganizmlarning gen etik o‘zgaruvchanligi yangi viru- 
lentlikni vujudga keltiradi. B u n d a y o'zg aru v ch an lik lar jinsiy 
gibridlash, m u tatsiy a, g e te ro k a rio z , parasek su al ja ra y o n id a
vujudga keladi.
G ibridlash yangi fiziologik rassalam ing vujudga kelishida eng 
sam arali usul hisoblanadi. G ib rid lash yo‘li bilan yangi rassa- 
larning hosil b o ‘lishi zang, q o ra k u y a kasalligini q o ‘zg‘atu v ch i 
zam burug‘larda, askom itsetlar sinfi vakillarida o ‘rganilgan. M a ­
salan, 
Puccinia graminis f. tritici
zam burug
1
ining zirkdagi 
9-rassasini 36-rassasi bilan ch atish tirib 17-rassa olingan. S h u n - 
day natijalar sulining poya zangini kanop zangi q o ‘zg‘atuvehilari 
bilan ch atish tirilib olingan (
11
-rasm ).
Kimyoviy va fizik om illar t a ’sirid a hosil qilingan m u tag en - 
lar, ularning genetik mexanizmiga t a ’sir ettirilganda hosil b o ‘ladi.