A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

XIV BOB
0 ‘SIMLIKLARNING KASALLIKLARGA
CHIDAMLILIGINI BAHOLASH
0
‘simliklaming kasalliklarga chidam liligini baholashda, ular­
ning chidam liligini aniqlash usullari m uhim rol o ‘ynaydi. 
C h u n k i, dala sharoitida kasallikning rivojlanishi uchun qulay 
sharoit ham isha mavjud b o ‘lavermaydi. CTsimlikning kasallikka 
chidam lilik belgilarini aniqlay bilish va uning irsiy belgilarining 
kelgusi avlodida nam oyon bo ‘lishi mutaxassis oldida turgan asosiy 
masala hisoblanadi.
Seleksiya ishlarida navlarning kasallikka chidam liligi m asa- 
lasini tabiiy infeksiya fonlarda va h ash aro tlar kuchli tarqalgan 
dalalarda sinab k o ‘rilishi kerak. B unday dalalar o ‘simlik kasal­
lik va hasharotlari keng tarqalishi oldindan bashorat qilingan 
dalalarida ham rejalashtirilishi m um kin. Lekin, tabiiy infeksiya 
m anbalarida m onogen va poligen patogenlarning rivojlanishiga 
q u lay lik h am ish a vujudga kelav erm ay d i. S h u n in g u ch u n
o ‘sim liklarning kasalliklarga chidam liligini baholashning m ax- 
sus laboratoriya usullarini ishlab chiqishni taqozo qiladi.
Laboratoriya usullarini ishlab chiqish o ‘sim liklarni seleksiya 
qilishni tezlashtiradi, seleksion belgilam ing sifatini yahshilashga 
im kon beradi. M asalan, bug‘doy va a ф a n in g chang qorakuya 
kasalligiga chidam liligini aniqlash, b ug‘doy gulining onalik 
tum shuqchasida sporaning unish tezligini e ’tiborga olish asosida 
hisoblangan. U ngan sporalarning gul tugunchasiga kirib kelish 
tezligiga qarab, o ‘sim likning chidam lilik darajasi aniqlanadi. 
N atijada, patogenning o ‘sim likka kirib kelish, tarqalish tezligi 
va xo ‘jayin o ‘sim likning chidam lilik darajasi aniqlanadi.
Shunday qilib, laboratoriya sharoitida q o ‘llaniladigan eks- 
press usullarda o ‘sim liklar u ch u n xos b o ‘lgan ayrim belgilarni 
ch an g qorakuya kasalligi bilan zararlanishini aniqlash uchun 
sporaning urug‘chi tu m sh u q ch asid a o ‘sish tezligi va urug‘ning 
zararlanish darajasi aniqlanadi. Bu usulidan foydalanish asosida 
patogenning o ‘sim lik ichiga kirib kelish m exanizm ini va p a­
togenning tarqalish tezligini o ‘z vaqtida aniqlash imkonini beradi.
85

---

0
‘sim liklarning chidam liligini sinab k o ‘rishda infeksion fon va 
infeksiya m iqdori asosiy rol o ‘ynaydi.
Infeksion fon deb o'sim likni zararlash im koniga ega b o ‘lgan 
kasallik q o ‘zg‘atuvchilarning tu p ro q d a mavjudligi va ularning 
o ‘sim likni zararlay olish xususiyatiga aytiladi.
Infeksiya m iqdori deb kasallik q o ‘zg‘atuvchilarining (bakte- 
riya hujayrasi, zam burug
4
sporasi, virus donachalari) o ‘sim likni 
zararlovchi m iqdoriga aytiladi.
Infeksion fonlari hosil qilinishiga qarab ikki guruhga b o ‘linadi: 
tabiiy va s u n ’iy infeksion fonlar. Tabiiy infeksion fo n lar tu p ­
roqdagi b ir xil sh a ro itd a uzoq m u d d a t davom ida b ir xil 
o ‘sim liklarni m un tazam yetishtirish natijasida hosil qilinadi. 
Bunday infeksion fonlar respublikada paxta yakkahokim ligi 
vaqtida tuproqda