A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V

Odam miyasining po‘stloq markazlari shakllanishi va
rivojlanishi
Evolyutsiya jarayonida po‘stloqdagi neyronlar soni ortdi. 
Dendritlarning shoxlanishi, sinapsislaming yumshoqligi, media­
tor jarayonlari samaradorligi, miyadagi fermentlar sistemasi ko‘- 
paydi. Bulaming barchasi neyronlararo yangi bogTanishlaming 
harakatlanish manipulyatsiya faoliyati takomillanishiga, xotira va 
o ‘qish, intellekt mexanizmlari, kelajakni bashorat qilish vazifasi 
rivojlanishiga olib keldi. Oqibatda hozirgi zamon qiyofasidagi 
odam miyasi nodir organ evolyutsiyasining eng yuqori natijasi 
boTdi (18-rasm).
93

---

Miy» p»4tt«g'!
UazaS jatlrola*
тщтш
m m m
d p o t a l a n t u s
Ш Ш Ш т
'la litmus
Mfcvacha
Miya i»sl«n(
0 ‘rla mi) u
H i» * p rO c
tteutteUoq »*iy a
Ml> rt usluni
18-rasm. Bosh miya po‘stlog‘i, uslun qismi va boshqa strukturalarining
evolyutsion rivoj lanis hi
Miyaning ustun qismi o‘rta miya, ko‘prik va uzunchoq 
miyadan tashkil topadi. Miya ustuni eng muhim hayotiy jarayonlar 
bilan b o g iiq bo‘lgan funksiyalar, jumladan nafas olish, qon 
aylanish va hazm qilish kabilarni nazorat qiladi. Bu funksiyalar 
barcha umurtqali hayvonlar uchun xosdir. Bu jarayonlar k o ‘pincha 
veg eta tiv
funksiyalar deb ham ataladi, ya’ni ular odamning ongiga 
bog‘liq b o im ag an holda yoki ixtiyorsiz ravishda boshqariladi.
Oliy miya funksiyalar! yo‘qotilgan paytda miyaning bu quyi 
bo‘limlari doimiy oziqlantirish bilan olib boriladigan terapiyada 
yashab qolish uchun zarur bo‘lgan hayotiy muhim funksiyalar 
amalga oshirib turadi -- biroq bunda odam ongsiz b o iib , o ‘z 
hayotini boshqara olmaydi, bunday holat b a’zan “sabzovotga 
aylanib qolish” deb ham ataladi (ya’ni 
v eg eta tiv -
o ‘simlikka xos 
degan m a’noni beradi).
Miyacha miya ustunining yuqori orqa qismiga yopishgan 
bo‘lib, u tanani fazodagi muayyan holatini ta’minlashda va motor
94

---

faollikni (harakat) ong osti koordinatsiyasida ishtirok etadi. Mi- 
yacha shuningdek uzoq takforlash va o ‘rganish natijasida erishi- 
ladigan raqsga tushish kabi murakkab harakatlarda ham muhim 
ahamiyatga ega.
M iya ustun qismining tepasida, bosh miyaning ichki tomonida 
taxlangan ho Ida oraliq miya joy lashadi. U miyaning ikkita tarkibiy 
qismini o 'z ichiga oladi:
1. Gipotalamus - ichki muhit nisbiy doimiyligini ta ’minlashda 
muhim boTgan ko ‘pchilik gomeostatik funksiyalarni boshqaradi.
2. Talamus - b a ’zi bir sodda sensor jarayonlam i boshqaradi.