A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V

Yoshga qarab bo‘yning o‘sishi
Yangi tug‘ilgan o ‘g ‘il chaqoloqlaming bo ‘y uzunligi 51 sm 
qiz bolalamiki 50 sm ga teng. Rus olimlari tomonidan bolalar 
bo‘yining o ‘sishiga bog‘liq ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilgan 
(1- jadval).
1- jadval
Yoshlik davri
Yillik bo‘y o‘sishi (sm)
0 ‘g‘il bolalar
Qiz bolalar
Birinchi yilning oxiri
22
22
Ikkinchi yilning oxiri
10
10
2-4yosh
7,5
7,5
4 -7 yosh
5,7
5,7
7-10 yosh
4,5
4,5
10-13 yosh
4,5
5,2
13-17 yosh
5,1
3,0
Jadvalda keltirilgan raqamlarni tahlil qilar ekanmiz o 'g 'il va 
qiz bolalar 7-8 yoshda bo'ylar bir xil o'sadi, 7-10 yoshlarda qizlar 
bo'yi o"g‘il bolalarga qaraganda tez o ‘sadilar, 10-11 yoshda qizlar 
bo'yi o ’gilbolalarnikigao'xshashboT ib, 128 sm b o ‘ladi. 12 yoshda 
esa qiz bolalarning bo'yi o ‘g‘il bolalarnikidan bir muncha baland 
boiadi. Bu holda 15 yoshgacha shunday davom etadi. Keyinchalik 
esa o bg'il bolalar bo ‘yi tez o ‘sib ularning bo’yi qizlarnikidan ancha 
baland bo ‘ladi. Bu holat ayniqsa 17-18 yoshda yaqqol ko‘zga 
lashlanadi. Qiz bolalarning 16-19 yoshlarida bo’yning yillik o ‘si- 
shi 0,5 sm, o ‘g4il bolalarni 17-18 yoshlarda bo‘yini o ‘rtacha yillik
21

---

o ‘sishi 1,5 sm u 21-22 yoshgacha davom etadi. Jinsiy yetilish 
vaqtidahar ikki jin sd a b o ‘yning o'sishi deyarli bir xil yiliga 5-6 sm 
atrofida bo‘ladi.
B o‘yning balandligi 45-50 yosh davomida deyarli o ‘zgar- 
maydi. Keyinchalik har besh yilda b o ‘y 0,5 sm atrofida qisqara 
boshlaydi. B o'yning yosh o ‘tgan sari qisqarishi umurtqalar 
orasidagi to g 1 ay to ‘qimalarini qayishqoqligini kamayishi-zich- 
lanish evaziga ro 'v beradi. Ba'zi bir afsonalarda qayd qilingan 
qadimgi odamlaming bo 'y i nihoyatda baland b o ‘lgan degan 
m a’lumotlar antropologlaming ta'kidlashicha asosli emas. Chu- 
nonchi neandertal odamning bo‘yi Homo sapiensdan deyarli farq 
qilmagan. Yevropada u lam ing bo ‘yi hozirgi zamon qiyofasidagi 
odamlarga qaragarida past boTgan.
Tana og‘irligi
Yangi tug‘ilgan o ‘g ‘il bolalarning tana og‘irligi o ‘rtacha 3,4 
kg, qizlamiki unga nisbatan 100-200 gr kam. Katta odamlaming 
tana og‘ir-ligini o‘rtacha raqami erkaklarda 64 kg, ayollarda 56 
kg. Tana og‘irligining yil bo ‘yicha ortishi tananing oxirgi vazniga 
nisbatan foiz bilan hisob-lanadi. U har xil hududda istiqomat qiluvchi 
odamlarda deyarli o ‘xshash. Aholining har xil guruhlaridagi 4 
yoshli o ‘g ‘il bolalar tanasini oxirgi vaznini 25% og‘irligiga, 11 
yoshlilar 50% og‘ir3igiga, 15 yoshlilar 75% og'irligiga ega boiadi,
Savollar:
1. Odam tanasi tuzilishini tushuntiring.
2. Odamdagi soch xillarini gapiring.
3. Birlamchi soch qanday paydo bo ‘lgan?
4. Uchlamchi soch tananing qaysi qismlarida rivojlanadi?
5. Evolyutsion jarayonda soch reduksiyasiga sabab niina 
boTgan?
6. Soch reduksiyani olimlar qanday tushuntirib beradilar?
7. Teri rangi qanday bo‘ladi?
22

---