A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V

ajratib turadigan xarakterli belgi mehnatdir. Mehnat qurollar
tayyorlashdan boshlanadi. Dastlabki qurollar ovchilik va baliqchilik
anjomlari boigan. Ovchilik va baliqchilik o ‘simlik ovqatlari bilan
bir qatorda go‘sht bilan ovqatlanishga o ‘tish uchun yo ‘1 ochdi. Bu
esa odamning bunyodga kelishida yana bir qadam boiadi. Go‘shtli
ovqatda odam organizmidagi moddalar almashinuvi uchun kerak
116

---

b o ‘ladigan eng zarur moddalaming hammasi deyarli tayyor holda 
edi.
G o‘shtli ovqat iste’mol qilish ikki juda muhim yutuqni qo‘lga 
kiritishga: olovdan foydalanishga va hayvonlami qo ‘lga o ‘rgatishga 
olib keldi. Shulaming birinchisi hazm jarayonini yana-da k o ‘proq 
qisqartirib qo‘ydi, ikkinchisi esa go‘shtli, shuningdek, sutli ovqatlar 
zahirasining ko‘payishiga sabab bo‘ldi.
Inson xilma-xil ovqatlami yeyishga ko‘nikganidek, turli tuman 
iqlim sharoitlai’ida yashashga ham o‘rganib oldi. Shu tufayli turar 
joy, kiyim-kechak va boshqalarga ehtiyoj seza boshladi. Odamni 
hayvondan tobora ko ‘proq uzoqlashtirib qo‘ygan mehnat sohalari 
paydo bo‘ldi. Ovchilik bilan chorvachilik, dehqonchilik sohalari 
qaror topdi. Kasb-hunarlar bilan birgalikda san’at va fan vujudga 
keldi. Qabilalardan millatlar vadavlatlar shakllandi. Ularning o ‘zaro 
munosabatlaridan huquq va siyosat bunyodga keldi. Lekin shu bilan 
bir qatorda odam miyasida fantastik qarashlar ham rivojlanib bordi. 
Fan va texnika rivojlanishining barcha sabablari miya faoliyatiga 
bog‘liq ekanligi tobora m a’lum bo ‘la boshladi. Odamning mehnat 
faoliyati munosabati bilan rivojlanib borgan ilm-fan asta-sekinlik 
bilan takomillashib bordi. Muxtasar qilib aytganda, odamsimon 
ajdodlarning odamga aylanishidagi jarayonlam ing asosiy omillari 
qo‘yidagilar:
1) qo‘lning mehnat qurollarini yaratadigan a ’zoga aylanishi;
2) m a’noli nutqning rivojlanishi;
3) jam oa bo ‘lib yashash;
4) oliy nerv faoliyatining yuksak darajaga rivojlanishi.
Savollar:
1. Odam qaysi belgilari bilan antropomorf hayvonlardan farq 
qiladi?
2. Odamning paydo bo‘lishiga olib kelgan jarayon mohiyatini 
yoritib bering.
3. Tik holatda yurish odamning paydo boTishida qanday rol
o ‘ynagan?
117

---

4. Odamsimon ajdodlarning odamga ay lanishining asosiy 
omillari nimaiardan i bor at?
5. Odamning paydo bo‘lishida mehnatning rolini ochib bering,
6. Nutq odamlarda qachon paydo boigan?