A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V


 Bosh miyasining og‘irligi qancha bo‘Igan bolalar gapira



Yüklə 5,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə55/86
tarix16.09.2023
ölçüsü5,57 Mb.
#144404
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   86
G`ofurova A.T. Antropologiya.

4. Bosh miyasining og‘irligi qancha bo‘Igan bolalar gapira
olishi mumkin?
A ) 680 gr
B ) 750 gr
C ) 1100 gr
D) 1250 gr
5.
A. 
Derevyanko fikricha qadimgi odamning Yevropaga
kirib kelishining taxminan uch yo‘nalishi bo‘lgan, ularni
anlqlang.
A) Gibraltar orqali, Turkiya orqali hamda G ‘arbiy Kaspiy 
dengizi orqali
B) Bering b o ‘g ‘ozi orqali, Turkiya orqali hamda G 'arbiy 
Kaspiy dengizi
C) 
Ispaniya orqali,Turkiya orqali hamda Sharqiy Kaspiy 
dengizi
D) Gretsiya va Turkiya orqali hamda G ‘arbiy Kaspiy dengizi
Odamzodning paydo bo‘lishida rol o‘ynagan omillar
Tayanch tushunchalar va billmlar: 
Maymunlarda aqliy 
qobiliyat, avstralopitiklami ikki oyoqlab yurishi, qurol yasashga 
o ‘tishi odamzodning kelib chiqishi, jam oa boTib yashashi, nutqini 
rivojlanishi.
ZoopsixoJoglarning ta ’kidlashicha, suvda hayot kechiradigan 
hayvonlar orasida eng “aqlli”si delfinlar, qumqlikda esa odamsimon 
maymunlar hisoblanadi. Odamlar bir xil layoqatli emasliklari 
singari odamsimon maymunlarning b a’zi individlari kuchli layo- 
qatli, boshqaJari o ‘rtacha layoqatli miyaga ega boTadilar. 0 4 a
layoqatli maymunlar odamlarga taqlid qilish yoki ularning xatti- 
harakatlarini, qiliq-odatlarini xotirada saqlaydilar va shunga 
o ‘xshash axborotlami kelgusi nasllarga beradilar. Chunonchi, 
shimpanze shiftda osilib turgan ozuqani olish uchun yashiklami 
birini ustiga ikkinchi sini quyish yoki yonayotgan olovni o ‘chirish, 
samovardan stakanga choy quyish, shaxmat donalarini surish kabi 
vazifalarni qiyinchiliksiz o ‘z miyalarini ishlatib bajara oladilar.
I l l


Primatolog va zoopsixolog olimlar tadqiqotlarining natijala- 
riga ko ‘ra, shimpanze orangutanlarning zehni ba’zibir murakkab 
xatti-harakatlar uchun yetarli hisoblanadi.
Qadimgi odamsimon maymunlar oldin sodda keyin esa 
murakkabroq tosh, yog‘och qurollar tayyorlashni o ‘rganganlar 
va bolalariga ham o ‘rgatganlar. Ular o'zaro imo-ishora orqali 
muloqatda bo‘lganlar.
Taniqli zoolog E.Mayr qayd qilishicha, maymunlardagi 
layoqat, fahm-farosat va boshqa aqliy sifatlar tabiiy tanlanishga 
ta ’sir eluvchi yangi bosim sanaladi [13].
Nirna sababdan odam ajdodlarida bunday layoqat, fahrn- 
farosat paydo bo‘lgan? Bunga asosiy sabab gominidlar yoki 
ularning bir populyatsiyasi tarixiy rivojlanish jaravonda shunday 
vaziyatga tushub qolganki, undan chiqib ketish y a’ni omon qolish 
uchun, shu paytgacha o ‘zlarida ishlatilmagan, yashirin holdagi, 
fahm-farosatdan, aql-idrokdan foydalanish zarurati tug‘ilgan. 
Taxmin qilinishicha 6-3 million yillar oralig‘ida yashagan ertan­
gi gominidlaming fahm-farosati, xatti-harakati, layoqati hozir­
gi vaqtdagi shimpanze va boshqa yirik gavdali odamsimon may- 
munlardan kam farq qilgan. Lekin bosh miya hajmining tuzilishi 
hozirgi odamsimon maymunlamikidan deyarli farq qilmagan. Buni 
ajablanarli tomoni yo ‘q. Axir bir necha million yillar davomida 
avstralopiteklar, ularning ajdodlari ham qisman o‘rmonlarda 
yashaganlar va gavda tuzilishini saqlaganlar.
Lekin taxminan 3-2,5 million yillar muqaddam, pliotsenning 
oxirida, iqlim o ‘zgargan va gominidlar uchun o g 'ir kunlar 
boshlangan. Afrikaning sharqiy tomonlarida ham tabiiy sharoit 
keskin o‘zgargan. Sovuq avj olgan, yom g‘irlar kam yoqqan. 
Oqibatda tropik o ‘rmonlar kamaygan, savannalar maydoni esa 
ortgan.
Iqlim va landshaftni o ‘zgarishi hayvonot dunyosiga o‘z 
ta ’sirini ko‘rsatgan. Quruq va sovuq iqlim sharoitiga moslashish 
oqibatida sutemizuvchilaming har-xil guruhlarida tur hosil bo ‘lish 
jarayoni kuchaygan. Natijada 3-2,5 million yillar oralig‘ida yirik
112


tuyoqli hayvonlar va kemiruvchilarning 10 dan ortiq turlari paydo 
bo‘lgan. Boshqa k o ‘pgina hayvonlar shu qatori afar avstralopitek 
(Australopithecus aforensis) qirilib, uning o ‘rniga uchta bahaybat 
afrika avstralopiteki (Australopithecus africanus), Avstralopitek 
gerxi 
(Australopithecus 
garhi) 
Habashiston 
avstralopiteki 
(Australopithecus acthiopicus) paydo bo‘lgan. Keyinchalik 2,4-2.3 
million yillar muqaddam ham iqlim quruq bo ‘lishi landshaftlarni 
o ‘zgarishi davom etgan. Bunday sharoit odam ajdodlari uchun 
o ‘ta noqulay bo‘lib, ular yoppasiga qirilish ostonasida turgan, 
chunki himoyalanish, hujum qilish organlari unchalik yaxshi 
rivojlanmagan, oyoqlari esa nomukammal tuzilishga ega bo‘lgan.
0 ‘sha davrda yashagan gominidlaming umri qisqa b o ‘lib, 
baiog'at yoshiga yetmaganlar ko‘pchiIikni tashkil etgan. Ulardagi 
tishlar ustini kam yemirilganligi, kalla suyak bo‘laklari orasidagi 
choklami unchalik mustahkam emasligi, bundan guvohlik beradi. 
Xususan F.Tobayasa hisobiga ko‘ra, afrika avstralopiteklarining 63 
tadan 35%, A. Mann aniqlashicha, bahaybat avstralopiteklaming 
119 tadan 60,5% ularning suyak qoldiqlariga ko‘ra balog‘atga 
yetmay o ‘lganIigini tasdiqlaydi.
Yuqorida tasvirlangan demografik parametrlar bu vaqda 
tabiiy tanlanishi jadal sur’atlar bilan ketganligi, chunki gominidlar 
yangi keskin o‘zgargan muhitga moslasha olmay, ko‘plab 
xalok bokIganligidan darak beradi. Shu bilan birgalikda hayot 
kechirishdagi bu tanglik ikkinchi tomondan gominidlardagi yashirin 
holat bo‘lgan idrokning avj olib rivojlanishiga olib kelgan. 2,6-2,5 
million yillar muqaddam qazilma holdagi sodda tosh qurollarning 
ko'plab topilishi gominidlar hayotida inqilobiy o ‘zgarish yuz 
berganligidan, Yer yuzida dastlabki odamlar paydo bolganligidan 
dalolat beradi.
A trof muhitning keskin o' zgarishi tufayli yoppasiga qirilish 
arafasida turgan avstralopiteklaming bir guruhi o ‘zlarida qurol 
yasashga bo ‘lgan layoqatdan foydalanib, omon qolganlar. Aqliy 
layoqatning rivojlanishi tezlik bilan emas, yuz ming yillarga cho‘- 
zilishi bilan tavsiflanadi.
113


Gominidlar hayotida ro ‘y bergan inqilobiy o ‘zgarish ularning 
kelgusida tubdan o ‘zgarishiga olib kelgan.
Shunday qilib, iqlimning tobora quruq ekanligi, Sharqiy 
Afrikada tog‘ hosil boTishi tufayli radiaktiv element! aming yuzaga 
chiqib qolishi, radiatsiyaning kuchayishi, ikki oyoqlab yurishga 
unchalik moslashmagan avstralopiteklar populyatsiyalarida bir 
vaqtning o ‘zida bir-biridan mustasno ibtidoiy aqliy qobiliyatning 
“ishga” tushishiga va odamzodning paydo boTishida asosiy omil 
boTgan.

Yüklə 5,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   86




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin