himoyalanganlar, birgalikda ov qilganlar, yosh bolalarning tarbiyasi bilan mashg‘ul bo‘lganlar. Jamoaning kattalari yosh a’zolami qurol yasashga ov qilish usullariga, olovni saqlashga, istemol qilinadigan o ‘simlik va hayvonlarni qidirib topishga o ‘rgatganlar. Mehnat jarayonining rivojlanishi bilan jamoa a'zolarining o ‘zaro ko‘maklashishi foydali ekanligi tobora oydinlasha borgan. Jamoa bo‘lib yashash qadimgi odamlami bir-biri bilan imo-ishora, mimika, tovush orqali munosabatda bo‘lish imkoni tug‘dirgan. Ajdodlarimiz tovush orqali munosabatda bo‘lish, imo-ishora va mimikaga nisbatan niboyatda foydali ekanligiga ishonch hosil qilganlar. Dastlabki so‘zlar mehnat qurollami yasash, ishlatish bilan bog‘liq bo‘lgan. Shu munosabat bilan ovoz signallari yordamida aloqa bog‘ lash zaruriyati tug4 ildi. Buning natij asida maymunlarning rivojlanmagan xiqildog‘i asta-sekin o ‘zgarib boradi. Og‘iz apparati esa, ma’no anglatadigan tovushlami chiqaradigan bo‘lib shakllana boshlagan. Shunday qilib, mehnat jarayoni nutqning vujudga kelishiga sabab boigan. Avvaliga mehnat, undan keyin esa ma’noli nutq bosh miyaning rivojlanishiga turtki boigan, miya rivojlanib borishi bilan bir qatorda bir-biri bilan b o g iiq holda sezgi organlari yanada rivojlangan. Jumladan, nutqning rivojlanishi bilan birga, eshituv organi ham rivojlangan. Shunisi e ’tiborliki, maymunlarda juda ibtidoiy shaklda bo‘lgan tuyg‘u sezgi organlari odamlarda q o l mehnat tufayligina rivojlangan. Miya va unga b o g iiq b oigan sezgi organlarining rivojlanishi o ‘z navbatida insonning mehnat faoliyatiga, nutqning rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi. Odam paydo b o iish i bilan hayvonlarda bolm agan jamiyat vujudga keladi. Insonlar jamiyatini maymunlar podasidan
