A. X. Mamirov − JizPI, "qm va K" kafedrasi katta o’qituvchisi

Oq va rangli portlandsementlar.
Oq sement klinkeri toza ohaktosh va oq soztuproq 
asosida olinadi.Ular tarkibida temir va marganets oksidlari va shu kabi qo‘shimchalar 
bo‘lmasligi kerak, aks holda sement noxush ranglarda bo‘lishi mumkin. 
Xomashyo gaz yoqilg‘isida kuydirilib, hosil bo‘lgan klinkerni chinni yoki rangi 
chiqmaydigan metallardan tayyorlangan sharchalar yordamida maydalab kukun holatiga 
keltiriladi. Oq sement 400 va 500 markalarda ishlab chiqariladi. 
Talabga ko‘ra oppoqlik koeqqitsenti (absalyut shkala vositasida, % nurni qaytarish 
koeffitsenti yordamida aniqlanadi. Bunga ko‘ra koeffitsent oq sement 1 navi 80 % dan, 2 navi 75 
% va 3 navi 68% dan ko‘p bo‘lishi kerak. 
Rangli sementlar oq sementga ishqor muhitiga chidamli pigmentlar (oxra, temir surikli va 
sh.k) aralashtirib olinadi. Oq va rangli sementlar bezak qurilish qorishmalari, zinapoyalar, 
bordyur toshlari, piyoda yo‘llari, arxitektura qismlari olishda ishlatiladi. 
Tamponaj portlandsement
–klinker, gips va turli qo‘shimchalar asosida olinadi va 
asosan neft va gaz bug‘lash ishlarida ishlatiladi.Sement sovuq (22
±
2
0
S) va issiq ( 75 
±
3
0
S) 
burg‘ulashda sinovdan o‘tkaziladi. Tamponaj sement og‘irlashtirilgan, qumli, tuzli sharoitda 
chidaydigan va gigroskopligi kamaytirilgan turlarga bo‘linadi. Unga qo‘yilgan asosiy talab 
4x4x16 sm to‘sinchalarning (S/ S=0,5) egilishdagi mustaxkamlik chegarasidir. 
Giltuproqli sement
klinkeri ohaktosh va boksitlar asosida olinadi. Sement sifatiga kalsiy 
alyumosilikatlari (gelenit) CaO*Al
2
O
3
*SiO
2
ta’sir ko‘rsatadi. Bir kalsiyli alyuminat CaO*Al
2
O
3
giltuproqli sementni tez qotishini belgilaydi. Sement tarkibida CaO*Al
2
O
3
ham qisman bo‘lishi 
mumkin. Sement muhit harorati 25
0
S gacha bo‘lganda yuqori mustaxkamlikka erishadi. Bu 
sharoitda giltuproqli sement oddiy sement 28 sut.erishgan mustaxkamlikka 3 sutka davomida 
erishadi; u 400, 500, 600 markalarda ishlab chiqariladi. Uning qotish boshlanishi 30 min keyin, 
oxiri esa 12 soat bo‘ladi. Sement tarkibida kalsiy ishqori va uch kalsiyli alyuminatning 
bo‘lmasligi uning korroziyaning birinchi va ikkinchi turlariga chidamliligini ta’minlaydi. Ammo 
giltuproqli sement kislotalar va ishqorlarga chidamsiz bo‘lgani uchun oddiy sement va ohak 
bilan aralashtirib ishlatib bo‘lmaydi. 
Bu sement qimmatboxoligini hisobga olib faqat maxsus joylarda, tez qotish zarurati 
bo‘lganda va yuqori haroratga chidamli qorishmalar va betonlar olishda ishlatiladi.