A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

Mutatsiya xususiyatlari
. Mutatsiyalar irsiyat bilan bog‘liq, ya’ni ular 
nasldan­naslga o‘tadi. Bitta mutatsiyaning o‘zi bir turga mansub bo‘lgan 
har xil organizmlarda paydo bo‘lishi mumkin. Mutatsiyalar ta’sir doirasiga 
qarab foydali va zararli, dominant hamda retsessiv bo‘ladi.
Genlarning muhim xususiyatlaridan biri — mutatsiyalar hosil qilishdir. 
Dastlab irsiy o‘zgarishlar tezligini birdaniga oshirish rentgen nurlari 
ta’sirida amalga oshirilgan. Rentgen nurlari ta’sirida mutatsiyalar paydo 
bo‘lishini 150 marta oshirishga erishildi. Rentgen va boshqa ionlantiruvchi 
radiatsiya nurlaridan tashqari, mutatsiyalar kimyoviy moddalar ta’sirida 
ham hosil bo‘lishi mumkin.
Poliploidiya qatori. Karam 
gullari:
A B
 
 
 
 
 
 
 
D

A
diploid;
B
tetraploid;
D
oktaploid.
69­ rasm.

---

133
GENETIKA ASOSLARI
V BO‘LIM
Moddalar almashinuvi jarayoniga, ayniqsa, DNK sinteziga ta’sir qiluv­
chi omillar mutatsion jarayonga ham ta’sir qiladi. 
Sun’iy yo‘l bilan hosil qilinadigan mutatsiyalar amaliy ahamiyatga ega 
bo‘ladi, chunki ular tur yoki populatsiya ichidagi genetik xilma­xillikni 
oshiradi va shu yo‘l bilan seleksionerga «yordamchi» material beradi.
56- §. Fenotipik o‘zgaruvchanlik
1.
2.
3.
4.
5.
O‘zgaruvchanlikning qaysi shakllarini bilasiz?
Mutatsiya deb nimaga aytiladi?
Mutatsion o‘zgaruvchanlikda hujayraning qaysi strukturalari qayta 
taqsimlanadi? Mutatsiyalarni klassifikatsiya qiling.
Poliploidiya nima?
Qanday qilib mutatsiyalar tezligini oshirish mumkin?