Abdulla sher axloqshunoslik

1 E. Yusupov. Inson k am olotin in g m a ’naviy asoslari. T .; U n iversitet, 1998, 38-b.
10
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va falsafiy xulosalar chiqaradi. Y a’ni axloqshunoslik fanida A flotun, 
A rastu , E p ik u r, S itse ro n , S e n e k a , A vgustin, F o ro b iy , Ibn S in o , 
G 'azzoliy, N asafiy, Spinoza, K ant, Hegel, S h o p e n h a u e r, Foyerbax, 
Kirkegaard, N itshe, VI. Solovyov, Losskiy singari buyuk faylasuflar 
y a ra tg a n a x lo q n a z a r iy a s ig a d o ir t a ’l im o tla r b i la n b irg a lik d a
« P a n c h a ta n tr a » , « Q u ta d g ‘u b ilik » , « Q o b u s n o m a » , S a ’d iy n in g
«G uliston», Jom iyning «B ahoriston», N avoiyning «M ah b u b ul-qulub», 
M o n te n n i n g « T a j r i b a n o m a » , L a r o s h f u k o n i n g « H i k m a t l a r » , 
G ulxaniyning «Zarbulm asal» kabi am aliy axloqqa b a g ‘ishlangan asarlari 
ham o ‘z m ustahkam o ‘rniga ega. A xloqshunoslikning bo shqa falsafiy 
fa n la rd a n farq i h a m , o ‘ziga x o slig i h a m u n d a g i n a z a riy a b ila n
am aliyotning ana shunday om uxtaligidadir.
2. Axloqshunoslikning boshqa ijtimoiy fanlar bilan
aloqadorligi
Axloqshunoslik va estetika. 
Axloqshunoslik boshqa ijtim oiy va falsafiy 
fanlar bilan o ‘zaro aloqadorlikda rivojlanib kelm oqda. A yniqsa, uning 
estetika bilan aloqasi qadim iy va o ‘ziga xos.
A w alo , insonning har b ir x atti-h a ra k a ti va niyati h a m axloqiylikka, 
ham nafosatga tegishli bo'ladi, ya’ni m uayyan ijobiy faoliyat h a m ezgulik 
(ichki go ‘zallik), ham nafosat (tashqi g o ‘zallik) xususiyatlarini mujassam 
qiladi. Shu bois Suqrot, A flotun, Forobiy singari qadim gi faylasuflar 
ko‘p hollarda axloqiylikni ichki g o ‘zallik, nafosatni tashqi go'zallik 
t a r z id a t a l q i n e tg a n l a r . B u n d a n t a s h q a r i , m a ’l u m k i, s a n ’a t 
nafosatshunoslikning asosiy tad q iq o t obyekti hisoblanadi. H a r bir sa n ’at 
asarida esa axloqning dolzarb m u am m olari k o‘tarilad i h am d a sa n ’atkor 
doim o o ‘zi yashayotgan zam o n d a erishilgan eng yuksak axloqiy daraja 
va unga m unosabatni badiiy qiyofalar orqali bevosita yoxud bilvosita 
aks ettiradi. Ayni paytda, bu ikki fanda b a ’zan b ir tu sh u n c h a n in g ikki 
xil ko'rinishini uchratish m um kin. C h u n o n c h i, estetikadagi ulug'vorlik 
tu sh u n c h a s i, a x lo q sh u n o slik d a q a h ra m o n lik ta r z id a ta v sifla n a d i. 
Shuningdek, estetikada ildizi axloqshunoslikka borib taqalad igan , inson 
axloqiyligi darajasi bilan bo g ‘liq xulqiy g o ‘zallik deg an tu sh u n c h a ham
mavjud. D em ak, estetika o ‘rganayotgan h a r b ir badiiy asar ayni paytda, 
m a ’lum m a ’n o d a , a x lo q sh u n o slik n u q tay i n a z a rid a n h a m ta d q iq
etilayotgan b o'ladi.