Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti



Yüklə 0,6 Mb.
səhifə101/248
tarix02.12.2022
ölçüsü0,6 Mb.
#71983
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   248
Abituriyentler ush n Qaraqalpaq tili p ninen qollanba quwat Jare

-ǵay/-gey, -qay/-key qosımtalarınıń túbir hám dórendi feyillerge jalǵanıwı arqalı jasaladı. Mısalı:
barǵay, kelgey, ótkey, aytqay, saw bolǵay, zor bolǵay t.b. Bul qosımtalar betlik qosımtalı tilek meyiller betlik qosımtaları menen ózgeredi. Mısalı:

Bet

Birlik san

Kóplik san

I bet
II bet
III bet

Kórgeymen
kórgeyseń, kórgeysiz
kórgey

Kórgeymiz
kórgeysizler
kórgey

Tilek meyil buyrıq meyildiń -sın, -sin qosımtası arqalı da bildiriledi. Onıń tilek mánisi gáp ishinde kelgende málim boladı, kóbinese turaqlı dizbel mánisinde qollanıladı. Mısalı: Malıńız kóp bolsın, jawıńız joq bolsın. Ilayım ol qız baxıtlı bolsın, baxtıń ashılsın, basıńnan baxıt ketpesin.

  1. Feyil sózlerge -ǵı, -gi, -qı, -ki qosımtaları, onnan soń tartım qosımtaları qosılıp kelgen feyiller menen kel kómekshi feyiliniń dizbeklesip keliwi arqalı jasaladı. Tilek meyildiń bolımsız túri kel feyiline -me qosımtasınıń qosılıwı arqalı jasaladı. Tilek meyildiń bul túri de úsh bette betlenedi:


Bet

Birlik san

Bolımsız túri

Kóplik san

Bolımsız túri

I bet
II bet
III bet

barǵım keledi
barǵıń keledi
barǵısı keledi

Barǵım kelmeydi
Barǵıń kelmeydi
Barǵısı kelmeydi

barǵımız keledi
barǵıńız keledi
barǵısı keledi

barǵımız kelmeydi
barǵıńız kelmeydi
barǵısı kelmeydi

edi, eken kómekshi feyilleri shárt meyilden keyin dizbeklesip kelip tilek meyil jasaydı. Tilek meyildiń bul túri de úsh bette betlenedi:

Bet

Birlik san

Kóplik san

I bet
II bet
III bet

oqısam edi
oqısań edi
oqısa edi

oqısaq edi
oqısańız edi
oqısa edi

-ar, -er, -r qosımtalı kelbetlik feyiline edim feyiliniń dizbeklesiwi arqalı da tilek meyil jasaladı: Mısalı: kúter edim, barar edim, isler edim, izler edim. Edige menen Alpamıs, tirilse men izler edim (Berdaq).
Shárt meyil: Is-hárekettiń isleniw yáki islenbew shártin bildiretuǵın feyiller shárt meyil delinedi. Shárt meyilli gápte, kóbinese eki is-háreket boladı. Onıń birewi tiykarǵı, al ekinshisi qosımsha. Ekinshi is-háreket shárt meyil feyili arqalı bildiriledi. Ol tiykarǵı máni menen shártlik qatnasta boladı. Mısalı: Paxtanı erte ekseń, utasań. Bul mısaldaǵı tiykarǵı máni “paxtadan mol ónim alıw” (utıw), al ekinshi máni “erte ekseń” shárt meyili arqalı berilip tur. Shárt meyili buyrıq meyillerge -sa/-se qosımtalarınıń qosılıwı arqalı jasaladı. Shárt meyil I hám II bettegi betlik jalǵawların birlik hám kóplik sanlarda qabıl etedi. III bettiń arnawlı qosımtası bolmaydı.

Bet

Birlik san

Kóplik san

I bet
II bet
III bet

oqı-sa-m
oqı-sa-ń
oqı-sa

oqı-sa-q
oqı-sa-ńız
oqı-sa

Shárt meyildiń bolımsız túri túbir feyillerge -ma, -me, -ba, -be, -pa, -pe qosımtası, onnan keyin shárt meyil qosımtası qosılıwı arqalı jasaladı. Mısalı: barmasam, barmasań, barmasa t.b.
Maqset meyil: Is-hárekettiń isleniw maqsetin, niyetin bildiretuǵın feyillerge maqset meyil delinedi. Mısalı: Mansur ushıwshı bolmaqshı. Aǵam Buxaraǵa barmaqshı boldı. Maqset meyili tómendegishe jasaladı:


  1. Yüklə 0,6 Mb.

    Dostları ilə paylaş:
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   248




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin