Ayırımlanǵan anıqlawısh
Anıqlawıshlar ayırımlanıp kelgende, inversiyalanıp anıqlanıwshı aǵzadan keyin keledi. Ayırımlanǵan anıqlawıshlar tiykarǵı (ayırımlanbaǵan) anıqlawıshlar sıyaqlı, zattıń sın-sıpatın, belgisin, kimge ya nege tiyisliligin bildiredi. Biraq olar ayırımlanbaǵan anıqlawıshlarǵa qaraǵanda anıqlanıwshı aǵzanıń mánisin kúshli, tásirli etip kórsetedi. Intonaciyalıq jaqtan tiykarǵı anıqlawıshtan pauza arqalı bólinip aytıladı. Mısalı:
Xorezm, Tashawız, qaraqalpaq,
Bir maqsetke shapqan úsh at – arǵımaq.
Bir jaǵında Gissar oypatı,
Aspanday keń ashıq hawalı,
Bir jaǵında Baxsh oypatı,
Qulpı dóngen gúlge oranıp.
|
Ayırımlanǵan anıqlawıshlar kópshilik jaǵdayda anıqlanıwshı aǵzaǵa jaqın, qatar kelip, salıstırıwshılıq hám kúsheytiwshilik mánilerde kelgende, sozılıńqı intonaciya menen aytıladı. Bunday jaǵdayda ayırımlanǵan anıqlawısh anıqlanıwshı aǵzadan útir arqalı ayırımlanıp jazıladı. Mısalı:
Xasan – zawıqlı, qolları rulde,
Aldında jol, yarı qasında,
Xorezm, Tashawız hám Qaraqalpaq,
Bir japtan ishken jerimiz jalpaq.
Bir maqsetke shapqan úsh at – arǵımaq.
Awıl arası aǵash, sup-sulıw, ırǵalıp sıldır-sıldır etedi.
|
Ayırımlanǵan anıqlawıshlar morfologiyalıq jaqtan bildiriwlerine qaray tiykarınan, sapalıq hám qatnaslıq kelbetlikten, kelbetlik feyil hám bar, joq sózleriniń basqarıwındaǵı toplamlardan boladı. Mısalı:
Xasan – seyis, arbakesh degen,
At ta kem-kem qalıp baratır.
Bul toy – ullı tańda qayta tuwılǵan,
Azat aziyanıń quwanısh toyı.
O tut baǵı, gúlgin japıraqlı,
Qushaǵıńdı saǵınıp keldim.
Lázzetińe, mol ráhátli,
Bayaǵıday baǵınıp keldim
Gápte ayırımlanǵan anıqlawısh penen anıqlanıwshı aǵzanıń aralıǵında gáptiń basqa aǵzaları – bayanlawısh hám oǵan qatnaslı basqa sózler kelip te ayırımlanadı. Bunday jaǵdayda ayırımlanǵan anıqlawısh útir arqalı ayırımlanıp jazıladı. Mısalı: Shigitleri músindey, tap-taza ishinde semińkiregeni ya birde pushı joq. Barlıǵı da top-tolı, mısalı jıltır monshaqtay, jup-jumalaq. Górekleri bir tegis ashılǵan, misli appaq shaǵaladay. Bir jaǵına gilemler, onıń ústine kórpesheler tóselgen, tap-taza. Basın keshe ya búgin páki menen qırǵızıptı, máyektey jıltır. Ábdi bayaǵı Ábdi emes, sóylemshek.
Dostları ilə paylaş: |
