Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Dialektaologiaylıq sózlik
Ádebiya til awızeki hám jazba til bolıp ekige bólinedi. Awızeki sóylew tili qaraqalpaq xalqınıń erte dáwirlerden kiyatırǵan janlı tili. Qaraqalpaq milliy tiliniń awızeki sóylewi eki dialektlik (jergilikli) toparǵa bólinedi. Arqa dialekt hám qubla dialekt. Qaraqalpaq tiliniń dialektologiyalıq sózligi usı eki dialektlik ózgesheliklerdegi awızeki sóylewlerde qollanılatuǵın jergilikli sózlerdi óz ishine alıp dúziledi. Máslen arqa dialektte qulaqshın, buzaw, diywal, kelsap, silos, qatnas t.b sózler qubla dialektte toppı, ójek, soqpa, soqqı, dúrishte, alaqa, sıyaqlı sózler menen qollanıladı. Dialektologiyalıq sózlikte berilgen sózlerdiń qaysı dialektke tiyisli ekenligi arqa dialekt ushın A, qubla dialekt ushın Q háribi menen belgilenedi. Mısalı: Aǵarmay (A) aq may, aǵarı (Q) - awırlıq ólshem t.b. Dialektologiyalıq sózlikke kiretuǵın sózler xalıqtıń neshshe ásirler boyı shuǵıllanıp kiyatırǵan tarawları: mal sharwashılıǵı, dıyqanshılıq, balıqshılıq, ónermentshilik, salt-dástúr,úy buyımları hám t.b. rúzgershilikke baylanıslı jergilikli ózgeshelikke qatnaslı sózlerdi qamtıydı. Qaraqalpaq tiliniń jergilikli dialektologiyalıq sózligi 1983-jılı “Qaraqalpaqstan” baspasında D.S. Nasirov hám O.D.Dospanovlar tárepinen basılıp shıǵıldı.
Túsindirme sózlik
Túsindirme sózlik ádebiy tildiń sóz baylıǵi menen tanıstıradı. Ádebiy tilimizdegi jiyi hám az qollanılatuǵın barlıq sózler túsindirme sózlikke kiritiledi. Túsindirme sózlik awızeki sóylew hám jazba ádebiy tildegi sózlerdiń tuwra hám awıspalı mánilerin anıqlaydı hám olardı durıs túsindiriwdi maqset etediá
Máselen, awızeki sóylewde geypara sózlerdiń hár túrli bolıp aytılıw jaǵdayları ushrasadı. Mısalı: jarpaq-japıraq, torpaq-topıraq. Bulardıń ádebiy til ushın qabil etilgen norması – sońgı túri bolıp, ol dizim sóz retinde alınadi hám oǵan túsindirme berilip tiyisli dereklerden mısallar berilip anıqlanadı:
Japıraq-at.-ósimliktiń shaqasındaǵı hawa arqalı azıqlandırıwshı hám gaz almastırıwshı xızmetin atqarıwshı múshesi.
Túsindirme sózlikke berilgen sózler álipbe tártibinde túbir sóz túrinde dizimge alınadı. Olardıń dórendi túri túbir sózden keyin sol sóz benen uyalas sóz retinde grammatikalıq mánisine izbe-iz túsinik beriledi. Mıaslı: japıraqlaw f.- ósimliktiń japıraqlawı. Báhárde kún jılıwı menen ósimlikler japıraqlaydı.
Túsindirme sózlikten paydalanıwda tómendegi jaǵdaylardı biliw kerek:

1. 
   Túsindirme sózlik te basqa sózlikler sıyaqlı alfavit tártibinde dúziledi. Sózlikte dizimge alınǵan hárbir sózdiń mánisi jeterli dárejede túsindirilip, anıqlamalar beriledi. Anıqlamadan keyin sol sózdiń mánisin túsindiretuǵın mısallar gáp túrinde beriledi.
   
2. 
   Atlıqlar ataw sepligi túrinde birlik sanda, feyiller atawısh feyil formasında beriledi. Basqa sóz
   

shaqaplarıda usı taqlette jaylastırıladı.

3. 
   Omonim sózlerdiń hárqaysısı bólek-bólek beriledi, rim cifrı arqalı izbe-iz tallap kórsetiledi.
   
4. 
   Bas sóz etip alınǵan sózlerdiń birewine ǵana túsinik berilip, qalǵanlarına (qarań degen sóz arqalı)
   

siltemeberiledi. Baspúkil q., birotala

5. 
   Belgili bir sózlerdiń mánilerine túsindirme berilgennen keyin, sol sóz arqalı jasalǵan turaqlı dizbekler
   

rombik(◊) belgisi menen kóretsilip túsindiriledi.
Qosımsha:Qaraqalpaq tiliniń 4 tomlıq túsindirme sózligi 1982-1992-jılları (1-tom 1982-jılı, 2-tom 1984-jılı, 3-tom 1988-jılı, 4-tom 1992-jılı) “Qaraqalpaqstan” baspasında basılıp shıqtı.