Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

1. Frazeologiyalıq ótlesiwlerdesózler ózleriniń leksikalıq mánisi menen heshqanday baylanısqa iye bolmaydı. Olardıń quramındaǵı jeke sózler ózleriniń tiykarǵı mánisinen pútkilley ayırılǵan boladı. Mısalı: qas penen kózdiń arasında, tayaǵın iyt ǵayzaǵan, ala jipti kesiw, til menen oraq orıw t.b Olar grammatikalıq jaqtan oǵada quramalı bolıp, hátte olarǵa ayırım grammatikalıq formalardı da qosıwǵa bolmaydı. Mısalı: tayaǵın iyt ǵayzawdı, tayaqların iyt ǵayzaw,yamasa tayaǵın iytlerǵayzaw, dep te ózgertiwge bolmaydı. Frazeologiyalıq sóz dizbekleri ótkir obrazlı mánige iye.
2. Frazeologiyalıq birlikler frazeologiyalıq ótlesiwlerge qaraǵanda bir qatar ózgeshelikke iye boladı. Onıń quramındaǵı ayırım sózler frazeologiyalıq sóz dizbegi ańlatıp turǵan ulıwma máni menen baylanıslı boladı. Mısalı: ókshe kóteriw, qulaq túriw, kóz tigiw, kózdi ashıp jumǵansha, kóz jumıw t.b. Bunıń ishindegi “qulaq túriw” frazeologiyalıq sóz dizbegin alıp qarayıq. Onıń mánisi tıńlaw, esitiw. Al qulaq tıńlaw, esitiw aǵzası. Demek, dizbektiń ulıwma ańlatqan mánisi menen quramındaǵı jeke sózlerdiń mánisi arasında baylanıs bar.
3. Frazeologiyalıq dizbeklerdequramındaǵı jeke sózlerdiń mánisi menen frazeolgiyalıq dizbekler ańlatqan máni tikkeley baylanısı boladı. Mısalı: qabaq úyiw, kózi tınıw, kózi qamasıw, tas túnek, pıshıq murını batpaytuǵın, asqar taw, kózge túsiw t.b. Qabaq úyiw frazeologiyalıq sóz dizbegi ókpelewdi bildiredi. Sebebi ókpeleseń qabaǵıń úyiledi. Solayda frazeologiyalıq sóz dizbeklerde de obrazlı, kórkem máni bar. Usı arqalı ol jay sózlerden ajıralıp turadı.
Frazeologiyalıq dizbeklerge naqıl-maqallar da kiredi. Olar da tilde tayar túrde qollanıladı. Olardıń quramındaǵı sózlerdiń ornı turaqlı, basqa sózler menen almastırıwǵa bomaydı. Tek ádebiy shıǵarmalarda belgili bir stillik maqsetlerge baylanıslı ayırım sózler qosılıp yamasa qáliplesken morfologiyalıq forması ózgertilip aytılıwı múmkin. Biraq olardıń ulıwma mánisi saqlanadı.
Frazeologiyalıq sóz dizbekleri bir túsinikti bildiredi. Yaǵnıy bir sózge barabar boladı. Sonlıqtan gápte bir gáp aǵzasınıń xızmetin atqaradı. Usıǵan baylanıslı olar sóz shaqaplarına da bólinedi. Qaraqalpaq tilindegi frazeologiyalıq sóz dizbekleri sóz shaqaplarına qatnasına qaray tómendegi túrlerge bóliwge boladı.

1.