Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Sóz qosılıwı
Eki yamasa onnan da artıq sózlerdiń qosılıwı arqalı qospa sózler jasaladı. Qospa sóz dep eki hám onnan da artıq sózlerden turıp, ulıwma bir máni bildiretuǵın sózlerge aytıladı.Qospa sózler sırtqı forması, sıńarlarınıń baylanısına hám qosılıw dárejesine qaray 1) birikken sózler 2) dizbekli sózler 3) jup sózler 4) tákirar sózler 5) qısqarǵan sózler bolıp bólinedi.

1. 
   Birikken sózler.Eki yamasa onnan da kóp sózler birigip bir máni bildirip keledi. Bunday sózler birikken sózler dep ataladı. Olar sol birikken túrinde qosılıp jazıladı.Mısalı: Gúlmurat, Dúysenbay, Xojeli, buzawbas, multfilm, fotoapparat. Kópshilik jaǵdayda birikken sózler (túbirleri) seslik ózgerislerge ushırap qollanıladı. Mısalı: bilezik (bilek júzik), bıyıl (bul jıl), búgin (bul kún), Xojeli (Xoja eli), Kegeyli (Kegey eli), janıwar (janı bar), qolǵap (qol qap), qarlıǵash (qara ala qus) t.b. Al ayırımlar túbirlerin saqlap birigedi: asqabaq, suwqabaq, tasbaqa, túyetawıq t.b.
   

Birikken qospa sózler kóbirek hárqıylı sintaksislik baylanıstaǵı sóz dizbekleriniń uzaq waqıtlar dawamında turaqlı túrde birge qollanılıwnan dúziledi. Mısalı: belbew, Xojeli, qolǵap (izafet), ayǵabaǵar, atqaminer, betashar (basqarıw) t.b. Sonday-aq birikken jup sózlerden aǵayin (aǵa-ini), áwmeser (awma-eser), tákirar sózlerden tıqtıq, (tıq-tıq qus), saqsaq (saq-saq tıshqan), mıjmıj (mıj-mıj adam) sóz dizbeklerine affikslediń qosılıwınan alawızlıq (ala awız+lıq), besjıllıq (bes jıl+lıq), xalıqaralıq (xalıq ara+lıq)

2. 
   Dizbekli sózler (sostavlı sózler). Eki yamasa onnan da kóp sózlerdiń dizbeklesip bir máni ańlatıp keliwinen jasalǵan sózler dizbekli qospa sózler dep ataladı. Olar bir-birinen bólek jazıladı, biraq bir máni bildiredi. Olar zattıń atın, háreketin, sanın, sonday-aq mákeme, jer-suw atın, gazeta-jurnallardıń atların bildirip keledi. Mısalı: jol qáde, Ózbekstan Qaharmanı, qaraqalpaq tili, sabaq kestesi, Erkinbay Qutıbaev, jáhán chempionı, temir jol stanciyası, “Jetkenshek” gazetası, biyday reń t.b. Dizbekli sózler óz ara leksikalıq sıyaqlı bir sóz shaqabına qatnaslı boladı hám sol sóz shaqabına tán qásiyetlerge iye boladı. Mısalı: Sostavlı atlıqlar: qara torǵay, Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı, Orta Aziya, Ilimler Akademiyası, qara shıbın, suw shigin, qara tal: Sostavlı kelbetlikler predmettiń qospa belgilerin bildiredi: sarı ala, aq quba, badam qabaq, is jaqpas, bası bos, kórse qızar, alıp satar t.b. Sosatavlı sanlıqlar: on bir, qırq bes, eki mıń jeti, tórttiń biri, bir kem qırq: Sostavlı almasıqlar: hesh kim, bir nárse, álle qanday, hár qashan: Sosatavlıfeyiller: shad etiw, xabar beriw, islep taslaw, kózge súrtiw, alǵıs aytıw, tayaq jew t.b. Sostavlı ráwishler: bir maydan, azannan keshke shekem, kúni keshe, háp zamatta, tań ala gewgimde t.b.
   

Sostavlı sózler keminde eki sózdiń óz ara baylanısınıń birqansha gúńgirtlesip turaqlasıwınan hám ulıwma bir túsinikti ańlatıwınan dóreydi. Sostavlı sózlerdiń sıńarlarınıń orınların almastırıwǵa yamasa arasına basqa sóz qosıwǵa bolmaydı. Máslen, túyewtawıq sózin tawıqtúye dep aytıwǵa bolmaydı. Sostavlı sózler leksikalıq birlik retinde bir máni bildirse de, sıńarları ózleriniń jeke mánilerinen pútkilley alıslap ketpey, qandayda bir jańa quramalı uǵımdı ańlatadı. Olar dáslep erkin sóz dizbegi retinde dúzlilip, waqıtlar ótiwi menen quramındaǵı sıńarlar turaqlılıqqa iye boladı hám sostavlı sózler (dizbekli sózler) bolıp qáliplesedi.

3.