Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Kelbetliktiń atlıq ornına qollanılıwı
Kelbetlikler belgili bir zattıń ataması xızmetinde de jumsaladı. Bunday jaǵadayda qollanıwǵa tiyili atlıq sóz túsirilip aytıladı da, kelbetlik túsip qalǵan atlıq sóz xızmetine ótedi, yaǵnıy eki túrli xızmetti – birewi óziniń tiykarǵı xızmetin, ekinshisi atlıqqa tiyisli zatlıq xızmetin atqaradı. Mısalı: Jaqsı isi menen jaqsı. Jalqawǵa is buyırsań ózińe aqıl úyretedi. Soqırdıń tilegeni eki kózi.
Kelbetlik seplik, tartım, kóplik jalǵawları menen kelgende atlıqlasadı. Bunday kelbetlikler atlıqlasqan kelbetlikler dep ataladı. Kóbinese adamǵa qatnaslı kelbetlikler atlıqlasadı. Mısalı: Aqıllıǵa aytqan ángime kóp keshikpey pitedi, aqmaqqa aytqan ángime suw túbine ketedi. Tek júrgen toq júredi. Beresige besew kóp, alasıǵa altaw az. Talaplıǵa nur jawar.
Atlıqlasqan kelbetlikler atlıqlarǵa qoyılatuǵın sorawlarǵa juwap beredi. Olar atlıqlar sıyaqlı gáptiń bas hám ekinshi dárejeli aǵzaları xızmetin atqradı. Sabır túbi sarı altın, Sabırlı jeter muratqa. (Sabırlı – kim sorawına juwap beredi, baslawısh xızmet atqaradı.
Sinonim kelbetlik
Sırtqı forması hártúrli biraq mánisi bir-birine jaqın kelbetliklerdi sinonim kelbetlik deymiz. Mısalı: tártipli – ádepli, kórgenli, iybeli, ikramlı: dámli – mazalı t.b.
Kópshilik kelbetlik sózler mánilik jaqtan bir-birine jaqın bolıp keledi. Lekin olardıń biri-ekinshisinen qanday da ózgesheligi menen parq qıladı. Mısalı: kúshli, mıqlı, qarıwlı, ǵayratlı degen kelbetlik sózler mánilik jaqtan bir-birine jaqın, biraq sóylewde biriniń ornına ekinshisi barlıq waqıtta qollanıla bermeydi. Kúshli jigit, mıqlı jigit, qarıwlı jigit, ǵayratlı jigit degen sóz dizbeklerinde olar jigit sózi menen baylanısadı, al xojalıq sózi menen biri baylanıssa, ekinshisi qansha mániles bolǵanı menen anıqlaıwsh kelbetlik sóz retinde qollanıla almaydı: kúshli xojalıq dep aytıwǵa boladı, al qarıwlı xojalıq, ǵayratlı xojalıq dep sóylewge bolmaydı. Sonlıqtan olardı da orınlı qollanıla biliw kerek.
Antonim kelbetlikler
Mánileri qarama-qarsı kelbetliklerdi antonim kelbetlikler deymiz. Qarama-qarsı mánili kelbetlik sózler sóylewde aytıla jaq oy-pikirdi kúsheytiwge sebepshi boladı. Mısalı: kóz – qorqaq, qol – batır. Jaqsı adam sóz mánisin ańlaydı, jaman adam shiyrin jandı qıynaydı.
Kelbetlik sózlerdiń kópshiligi ekinshi bir kelbetlik sózdiń mánisi menen qarama-qarsı keledi: mazalı – dámsiz; kúshli – ázzi; batır – qorqaq t.b.