Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 6 | 2022 ISSN: 2181-1385 Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1 1135 June, 2022 https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal dasturlari turk usulida tayyorlashgan va o’qituvchilar ham Turkiyadan kelib dars
bergan.
Habibulloxon hokimiyatining oxirgi yillarida o’quvchilar soni biroz
kamaygan. 1916-yilda Kobul okrugida boshlang’ich maktablarni atigi 130-kishi
tamomladi. Mamlakatda ko’plab madrasalar ham tashkil etilgan edi. Ularda Qur’on
o’rgatilar edi. Bularni tugatib o’quvchilar zamonaviy maktablarda ham ta’lim olish
imkoniyatiga ega bo’lar edi.
Birinchi jahon urushi davrida 1913-yilda hukumat an’anaviy ta’lim berish
usulini zamonaviylashtirish to’g’risida qaror chiqaradi. Ammo maktablarda
ko’pincha mullalar dars berar edi . Ularning ko’pchilligi faqat diniy ta’limdan dars
bera olar edi. Shuning uchun 1913-yilda bir qancha yangi usulda dars beriladigan
maktablar ochiladi.
1911-yilda
“Arjuman-e maoref” jamiyati tashkil etiladi. Jamiyatni
Inoyatullaxon boshqarar edi. Bu jamiyat yangi o’quv dasturlarini ishlab chiqadi.
Imtihon tartiblarini ham biroz o’zgartiriladi. Ular ta’lim tizimini butunlay isloh qilish
zarurligini targ’ib qildilar. Bu jamiyat yetakchlari asosan ma’rifatparvar kishilar
ekanligi bilan ajralib turar edi. Ular jaholat, bilimsizlik, madaniyatsizlik,
mutaassiblik, ilm-fandan yiroq bo’lish inson azob-uqubatlarining asl sababi deya
talqin etdilar. Ular mavjud tuzum, uning iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy sohalaridagi
barcha salbiy ko’rinishlariga va kamchiliklariga qarshi kurashish; maorif, erkinlik,
hayotning insoniy-madaniy jihatlarini shakllantirish, ularni qo’llab-quvvatlash va
himoya qilish, ma’naviy va axloqiy me’yorlarni takomillashtirish; xalq ommasi
manfaatlarini himoya qilish, xalq farovonligini oshirishga sidqidildan intilish
yo’lidan bordilar.
Bu jamiyat ma’rifatparvarlari tomonidan birinchi navbatda amalga oshirilgan
chora tadbirlar qatorida islom dini meyorlarini, Qur’on oyatlari va hadislarni, shariyat
hukmlarini to’gri talqin etish, ta’lim tizimini isloh etish, uni zamon talablariga
moslashtirish kabilar bor edi. Afg’on milliy taraqqiyparvarlari va ziyolilari musulmon
ruhoniylarining fanga nisbatan salbiy munosabatda bo’lgan vakillarini qoraladilar.
Ma’rifatparvarlar islom dini har bir musulmon erkak va ayolining bilimga ega
bo’lishlarini, ularning zimmasiga burch qilib qo’yilganligini keng targ’ib qildilar.
Ma’rifatparvarlar ilm-fanni taraqqiyotning va farovonlikning asosiy yo’naltiruvchi
kuchi hamda jaholatga qarshi kurashning birdan bir vositasi deb hisobladilar.
Ularning fikriga ko’ra chin musulmon bo’lish uchun diniy bilimlar bilan bir qatorda
dunyoviy bilimlarni, ayniqsa, matematika, tarix, fizika, tibbiyot va
boshqa fanlarni bilishlari zarur deb hisoblaganlar. Buni muqaddas
Qur’on va hadislar orqali tasdiqladilar.