Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

-da.
o‘rnida j o ‘nalish kelishigi qo‘shimchasi 
-ga
keladi: poyezdc/a 
keldim - poyezdga keldim. Shevalarda tushuin va qaratqich 
kelishigi qo‘shimchasi vazifasini -
ni
bajaradi: biz
ni
mahalla 
bi
zning
mahalla. Ot so‘zga qo‘shilib sifat yasovchi qo‘shimcha 
bilan sifatga qo‘shilib mavhum ot yasovchi, otga q o ‘shilib 
tegishlilik, joy bilan bog‘liqlik m a’nosi ifodasini beruvchi 
-li, -lik,
-liq,
vazifasini birgina 
-li
bajaradi. Masalan, su
vli,
tinch
lik,
(tinchli), to g‘liq (tog‘li).
Ayni bir narsa tillarda turlicha nomlansa-da, adabiy nutqda 
bittasi qo‘llanadi. Masalan, 
yum irtqi
-
tuxum; guppi - chopon
va 
boshqalar.
M atn tuzish - ancha murakkab ish. Uni tashkil etuvchi unsurlar 
birgina emas, balki bir qancha belgilarga ko‘ra tanlanadi. Zero, 
matn iboralaming tasodifiy yig ‘indisi emas, balki 
adabiy nutq
m e ’yorlariga to ‘liq bo'ysundirilgan hamda tinish belgilaridan
о ‘rinli foydalanilgan yozuvdagi nutqdir.
Matnni barcha jihatdan 
talab darajasida b o iish id a vergul, nuqta, undov, so‘roq belgilari. 
tire va chiziqcha (defis) kabi unsurlar ham muhim ahamiyatga 
molik. Matn tuzuvchi ulami matn tarkibida nima uchun 
qo‘llanilishini yaxshi bilishi kerak. 0 ‘rinsiz q o ‘llangan tinish 
belgilari matn mantiqiga, albatta, ta’sir etadi.

---

V ergulning vazifasi qo‘shma gaplar qismlarini, undalmalami 
va gapdagi uyushiq b o ‘laklami ajratishdan va b. dan iborat. 
Masalan, 
Tongyorishib, a tr o f jonlandi. Do'stlar, keling, birgalikda
harakat qilaylik. Bog'im izda olma, o'rik, nok va boshqa mevali
daraxtlar bor.
\ u q t a darak 
va ohista aytiladigan undov gapdan keyin, 
shuningdek, shartli qisqartmalarda qoMlanadi. Masalan, 
Kuni-
kecha fakultetim izda konferensiya bo'lib o'tdi. Erkin
, 
obod, baxtli
yurtim iz dunyo turguncha tursin. -
T.(Toshkent). H.y. (hijriy yil). 
Mil. 400-y. (milodiy 400-yil).
S o 'ro q belgisi tinglovchini biror narsa, hodisa va voqea haqida 
m a’lumot, ishga undovchi - so ‘roq gaplardan keyin qo‘yiladi. 
Masalan: 
Olgan topshiriqlarni bajardingizmi?
U ndov belgisi biror bir harakatni amalga oshirishga d a’vat 
etuvchi, buyruq ohangidagi gaplardan keyin, gap boshida kelib, 
his-hayajon bilan aytiladigan undalmalardan so‘ng qo‘yiladi. 
Masalan, 
Ne uchun dunyoga kelding, yashading, qoldirmasang,
yaxshi ot! Inson bo'lib tug'ilding, insonlarcha qiliq qil! Yurtim!
Hamisha finch va obod bo ‘Igin.
T ire fransuzcha so‘z b o ‘lib, 
chiziqcha
m a’no ifodasini beradi. 
Yozma nutqda undan tinish belgi sifatida foydalaniladi. Adabiy 
nutq m e’yoriga ko‘ra undan gaplar, ko‘chirma gap qismlari, gap 
boMaklari orasida sintaktik munosabatlami k o ‘rsatishda qo‘llanadi. 
Masalan: 
Toshkent
-
Sharq darvozasi. M alakaviy bitiruv ishi,
magistrlik, doktorlik dissertatsiyasi yozish
-
bular bcirchasi
mashaqqatli mehnat samarasi. О ‘zingda yo ‘q - olamda yo 'q.
— Xo ‘sh, nega kelding?
-
Sizdan xabar olish uchun.
Defis lotincha so‘z b o ‘lib, 
bo'linish
m a’no ifodasini beradi. 
Adabiy nutqda juft, takroriy so‘zlarda, so'z hamda unga qo‘shilib 
keladigan b a’zi unsurlar, tartib son bilan keyin kclgan so ‘z o ‘rtasida 
qo‘llanadigan chiziqcha.