Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

appersepsiya 
deyiladi.
A ppersepsiya - zehnda saqlanib qolgan tasavvurlami eslash 
asosida buyum va hodisalarni tanish, aniqlash, bilish; shaxsiy 
tajriba; nuqtayi nazar.
Demak, yuqoridagi misoldan k o ‘rinadiki, buva mavjud tajriba 
asosida qisqagina 
“o ‘g ‘lim, dam a s
”deya qoladi. Nabira esa bu 
ibora nimani anglatishini idrok etadi, chunki aw alg i vaziyatlardan 
u so‘z nima haqda ekanligini zehnga olib qolgan. Ana shu zehnda 
qolgan keyingi galda qavta tiklanadi.
Bunga yana bir misol keltiramiz. Bizning xalqimizda “X o‘sh, 
qalay?”, degan savol bor. Bunday savol bilan har kimga ham 
murojaat qilinmaydi. Faqat savol nima uchun berilganini idrok eta
11 Ш ерба Л.В. И збранны е работы п о русскому языку. -М о с к в а , 1986.-115-6.
24

---

biluvchigagina shunday murojaat etiladi. Quyidagi javoblarga 
e ’tibor bering:
A 'to
(imtihon topshirganda, muayyan topshiriq, yumush, 
vazifa va h. bajarilganda):
O 'ziga kelib qoldi
(kimdir betob bo‘lganda)
-
Bitdi
(ishi bajarilganda);
Yaxshi
(barcha 
holatlarda 
natija 
ko'ngildagidck 
b o ‘lganda);
-
Epladim
(ishni uddalaganda);
Zo ‘r
(natija kutgandan ortiq ijobiy bo‘lganda).
Yuqoridagi holatlardagi javob, albatta, ijobiy.
Tabiiyki, vaziyatga ko‘ra, javoblar salbiy b o lish i mumkin:
-
Pachava
(natija k o ‘ngilsiz b o ‘lganda);
-
Bo ‘Imadi
(natija chiqmaganda);
-
Yaxshimas
(to‘liq amalga oshmaganda);
Yiqildim
(imtihondan o ‘ta olmaganda) va h.k.
Sunday 
savol-javoblar 
(nutq 
k o ‘rinishi 
muayyan 
til, 
madaniyatga ega yoki muayyan hududda yashovchi, qaysidir bir 
ishxonada ishlovchi, ta ’lim muassasida o ‘quvchi, biror klub, 
to ‘garakda ishtirok etuvchi shaxslararo muloqotda yuzaga chiqadt.
25

---

3-BOB. M ATN T A H L IL ID A T E R M IN L A R BILAN 
ISH LA SH
• 
T erm inologik leksika.
• 
Ja rg o n so‘ziar, arg o la r.
• 
K a sb -h u n a rg a oid te rm in la r.
• 
Ilm -fanga oid term in lar.
l-§. S ohaga oid leksika
Tildagi so'zlam i umumiy nomda ataydigan b o isa k , ular 
atamal&r.
Lekin ular orasida kasb-hunarga, ilmga oid so‘zlar va 
birikmalar ham borki, ular maxsus so‘z va birikmalardir. 
Tilshunoslik fanida bular alohida qayd etiladi va o ‘rganiladi, ular 
‘terminologik leksikani tashkil etadi” 12.
Ayrim tilshunoslikka oid adabiyotlardan ilm, fan-texnika, 
qunlish-m e’morlik, kasb-hunarga oid tushunchalarni m a’noviy 
jihatdan aniq ifoda etuvchi so‘z va so ‘z birikmasi term in deb 
ataladi.
Terminlar ham garchi atash maqsadida qo‘llansa-da, ularning 
atamalardan farqi mavjud. Agar atamalar barcha sohalarda birdek 
qoMlanaversa, terminlar muayyan sohaga taalluqli boMadi va 
maxsus atash uchun xizmat qiladi. Har bir fan, ilm, kasb-hunar, 
texnika o ‘z terminiga ega. Ana shu terminlar majmui qaysi sohaga 
oid b o ‘lsa, shu sohaning leksikasi hisoblanadi. 
Masalan, 
tilshunoslik terminologiyasi, iqtisodiyot terminologiyasi, tibbiyot 
terminologiyasi, fizika terminologiyasi va h.
Terminlar garchi muayyan sohaga oid tushunchalarni aniq 
ifoda etuvchi so‘zlar hisoblansa-da, ammo ulam ing ko‘pginasi 
faqat shu soha mutaxassislari uchungina emas, balki boshqa soha 
mutaxassislari 
hatto 
mutaxassis 
bo‘lmaganlar uchun 
ham 
tushunarli b o iish i mumkin. Bu terminning q o ‘llanish doirasi bilan 
b o g ‘liq. Agar termin umumxalq iste’mol - so‘zlashuv doirasida
13 Ш оабдурахмонов Ш ., А скарова М ., Х ож ийев А. ва б. Х озиргн узбек адабий тили 
И к и ем —Т.: ^ к ш у в ч н . 1 S>80. — 129-Ь.
26

---

qoTlansa, u barcha uchun tushunarli, lekin tor soha doirasida 
qoTlansa, faqat shu soha mutaxassislari uchun tushunarli b o ‘ladi. 
Masalan, tibbiyotga oid