Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

kasallik varaqasi, vitamin, klinika, shpris,
novakain;
botanikaga oid 
tok, tut, arpa, rayhon, nok, oltna, о ‘rik,
do'lana;
san’atga oid 
teatr, konsert, raqs, artist, aktyor, sahna;
qurilishga oid 
tom, bo'g'ot, ayvon, bostirma;
m e’morchilikka oio 
machit, minora, gumbaz, madrasa, peshtoq;
kasb-hunarga oid 
avra, astar, charx, qo ‘shsinch, randa, moki, tanda, jiyak.
Tor doirada, yangi terminlarnmg raa’lum qisrai shu terminlar 
taalluqli boTgan soha mutaxassislari doirasida qoTlanadi va shular 
uchun tushunarli boTadi. Masalan, tilshunoslikka oid 
agens,
aktualizator, formant, fonema, sinkopa, proteza, apakopa;
kimyoga oid 
katalizator, indinator, boksid, ja v e l suvi, lipoidlar,
neyrin, tiokis/otolar, diffuziya, sian, kvant;
iqtisodga oid 
abilitsiya,
kart-blansh, revers, trast, tratta, fraxt, charter.
U m um iste’moldagi so ‘zlar muayyan sohada qo‘llanishi, 
sohaga oid tushunchani ifoda etishi mumkin, natijada, u terminga 
aylanadi. Uning terminga aylinishiga tub, y a’ni dastlabki m a'nosi 
yoki m a’no muchalari bilan umum iste’moldagi leksikaga, maxsus 
m a’nosi bilan cheklangan (terminologik) leksikaga oid b o ia d i. Shu 
o ‘rinda aytib o'tish kerakki, cheklangan, y a’ni iste’mcl doirasi 
chegaralangan so‘zlar barchasi ham termin hisoblanmaydi.
2-§, Iste ’mol d o irasi ch eklangan so 'z la r
Iste’mol doirasi chegaralangan so‘zlar uch turga ajraladi: 
jargon va argolar;
-
shevaga oid so‘zlar;
-
terminologik sobzlar.
Jargonlar jamiyatdagi 
ayrim 
guruhlar vakillari 
uchun 
tushunarli so ‘zlardir. Bunday so‘zlar o 'z tilga oid so‘zlardan iborat 
b o ‘ladi, shuningdek, boshqa tillardan olib qoMlanadi. Tarixan 
forscha, arabcha so'zlar -
shoyon, sa ra fro z, bisyor, xushnud, illo-
billo, inshoollo, marhabo, muntazir, xasanot, xoki poy, kalom,
taqsir, mavlono, mashvarat
va boshqalar.
27

---

Faoliyatlari, dunyoqarashlari, qiziqishlari bir xil b o ‘lgan, 
yoshlari ham teng, juda kichik doira (guruh)ni tashkil etuvchilar 
nutqida q o :llanadigan so‘zlar 
argo\w
deyiladi. Garchi argolar keng 
omnia tiliga oid so'zlar bo‘lsa-da, ular m a’no ifodasini tor 
doiradagilardan 
tashqaridagilar mshunmaydilar. Chunki ular 
barchaga tanish so‘zlarni asl m a’nosida emas, balki o ‘zlari nazarda 
tutgan m a’noda q o ‘llaydilar. Shu jihatdan argolar jargonlarga 
o ‘xshaydi. Masalan, 
ко 'к —dollar, apparat -y e n g il mashina, yakan
-
pul, sar - rning, nim sar
— 
yarim ming, !oy - pul, dori
— 
spirtli
ichimJik, m o lv a - x a t
va boshqalar. Agar guruh y o ‘qolib ketsa, ular 
nutqiga oid jargon va argolar ham yo‘qolib ketadi.
Terminlarning jargon va argolardan farqi shundaki, ular 
muayyan soha, kasb, hunarga taalluqli hamda doimiydir. T o‘g ‘ri, 
ayrim terminlar ham vaqt o ‘tishi bilan iste’moldan chiqadi. Bunga 
ilm-fan rivoji, ayrim kasb-hunar bilan kishilar shug‘ullanmay 
u o ‘yishi, shuningdek, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tizim o'zgarishi 
sabab bo‘ladi. Masalan, o'tm ishda yulduzlarga oid ilmga doir 
fa lu kiyo t
, 
usturlob, munajjim, rasadxona
terminlari o ‘rnida 
biigungi kunda zamonaviy 
astronomiya, teleskop, astronom,
observatoriya
terminlari qo‘llanadi. 
Davlat qurilishiga oid 
terminlar 
ministr, minstrlar kengashi, rayon, oblast, ijroiya
kengashi raisi
terminlari o ‘rnida