Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

birinchi hoiatda 
- so‘z yoki tinish belgisi ishorasiga 
ko‘ra, 
ikkinchi hoiatda 
- unsurlar mantiqiy munosabatini so 'z 
yoki tinish belgisi ishtirokisiz, 
uchinchi hoiatda 
- mantiqiy 
unsurlar bo g ian g an (so‘zlararo, birikmalararo, shuningdek gap 
boiaklariaro, bitta umumlashtiruvchi so ‘z birlashtirgan) so'zlar 
qatorini aniqlash, ayni bir asos material matnda umuman asarda bir 
xildaligini aniqlab, 
to ‘rtinchi hoiatda 
barcha sabab va oqibatni 
taqqoslab, 
beshinchi hoiatda 
— barcha tushib qolgan mantiqiy 
unsurlami topib, 
oltinchi hoiatda 
- barcha 
yotishmayotgan 
qismlarni tiklab erishiladi.
Yuqorida qayd etilgan mantiqiy tahlil usullaridan tashqari 
muharrir adabiy tahrirning mantiqiy to ‘rt qonunidan yaxshi 
xabardor b o iis h i shart. Bular quyidagilar:
1. Ayniyat qonuni;
2. Ziddiyatsizlik qonuni;
3. Uchinchisi istisno qonuni;
4. Yetarli asos qonuni.
135

---

Eslatma
: Yuqoridagi to ‘rt qonun haqida 0 ‘zbekiston Oliy va 
o'rta maxsus ta ’lim vazirligi jum alistika fakultetlari uchun adabiy 
tahrir fani bo'yicha tavsiya etgan “Adabiy tahrir” darsligida to ‘liq 
m a’lumot berilgan. (Z.T.Tohirov. Adabiy tahrir. “Tafakkur -
B o'stoni”. Toshkent - 2012).
M uhairirga matn tahlili bo‘yicha asqatadigan boshqa ilmiy 
ishJar adabiyotlar ro'yxatiga kiritilgan.
О ‘z bilim ini tekshirish uchun savol va topshiriqlar
1. Matn nima uchun mantiqiy tahlil qilinadi.
2. Jumlalar, 
qismlararo 
mantiqiy 
b o g iiq lik
qanday 
belgilanadi?
3. Mulohaza nima?
4. Tushuncha nima?
5. Mulohaza 
va 
tushunchani 
qiyoslash 
qanday 
tahlil 
hisoblanadi?
6. Ayniyat qonunini ta’riflang va misol keltiring.
7. Ziddiyatsizlik qonunini misollar bilan ta ’riflang.
8. Uchinchisi istisno qonuni haqida nima deya olasiz?
9. Yetarli asos qonunini ta ’riflab bering.
10. Mantiqiy tahlil qilish malakasiga qanday erishiladi?