Adabiyotshunoslik asoslar

 
Adabiyot va san’atda partiyaviylik masalasini dastavval K.Marks va 
F.Engelps XIX asr o`rtalarida kun tartibiga qo`yganlar. Ular shoirlar partiyaning 
manfaatlarini ifodalashi kerak deb, partiya yo`lboshchilarini ulug`lashga da’vat 
etganlar. Lenin 1905 yilda «Partiya tashkiloti va partiya adabiyoti» maqolasida 
adabiyot partiyaviy bo`lishi kerak, adabiyot ishi partiya ishidan tashqari 
bo`lmasligi kerak, degan qoidani olg`a suradi. Lenin partiya yo`lboshchisi sifatida 
shunday deyishga haqli edi. Lekin adabiyot bu vazifani bajarishi Shart emas edi. 
Chunki adabiyot sinflar manfaati uchun kurashda qurol bo`lib, birgina sinfning 
cheklangan manfaatlari doirasida o`ralashib qolishi mumkin emas edi. O`z vaqtida 
Leninning fikriga qarshi anchagina jiddiy gaplar aytilgani ham ma’lum. 20-
yillarda «pereval», «futurizm», «serapion muridlari» singari adabiy oqim 
tarafdorlari adabiyotga partiya rahbarligini tan olmaganlar. 50-yillarning 
oxir-
larida matbuotda Leninning yuqoridagi fikrlariga qarshi jiddiy e’tirozli maqolalar 
paydo bo`ldi. Biroq ularda aytilgan fikrlar qattiq zarbaga duch keldi. 
 Bu davr adabiyotiga baho bergan ingliz adibi Jorj Oruel o`zining «Adabiyot 
va totalitarizm» nomli maqolasida, «totalitarizm nafaqat ayrim fikrlarni 
ifodalashga qarshilik qildi, balki nimalar haqida o`ylash lozimligini uqtirib turdi. 
Ijod esa bu eng avvalo tuyg`u, tuyg`uni esa mutlaq nazorat qilish mumkin emas. 
Agar yozuvchiga erkinlik berilmasa, ijodiy instinkt o`z-o`zidan yo`qoladi»,- deb 
ta’kidlaydi. 
Jamiyatda sinflar, partiyalar mavjud ekan, ularning ta’siri badiiy adabiyotga 
ham o`tishi mumkin. Lekin adabiyot sinfiy bo`lishi Shart emas. Adabiyot sinflarning 
manfaatlarini aks ettirish bilan cheklanib, chegaralanib qoladigan bo`lsa, olamning 
manzarasi bir tomonlama bo`lib qolar edi va adabiyot badiiy haqiqat darajasiga ko`-
tarila olmasdi. «Sinfiylikni ro`kach qilib olib hamma narsani sin-fiy tuyg`uga olib 
borib taqash, har qanday xatti-harakatdan sinfiy pozitsiya qidirish, bu erkin fikrlashga 
monelik qiladigan vulpgar-lashtirishdir. SHu yuksaklikdan turib, ayta olamanki, oq-
qora: bunisi sizniki, bunisi bizniki tarzidagi tasvir bilan hozirgi dunyoni anglab 
bo`lmaydi», - deydi CH.Aytmatov. San’atkor oldiga, hatto u eng taraqqiyparvar sinf 
vakili bo`lgan taqdirda ham, sinfiy manfaat-larni ifodalash vazifasini qo`yish mumkin 
emas. Adabiyotning vazifa-si kishilarning kimligini ko`rsatish emas, balki insonni, 
uning taqdirini, hayotini tasvirlashdir. Shaxsning shoh yoki gado, kim ekan-ligi 
adabiyot uchun muhim emas. V.Belinskiy ta’biri bilan aytganda, roman uchun hayot 
odamdadir, inson taqdiri, xalq hayoti hamma munosa-batlari uchun boy materialdir. 
Haqiqiy san’atkor sinfiy manfaat-lardan ustun turishi, uni yorib chiqib ketishi lozim. 
SHundagina yozuvchi hayot haqiqatini to`liq bera oladi.