Ad/Soyad: Heydərova Tamara Qrup: 760A1 İxtisas

3.Əmtəə bazarlarının konyukturasının formalaşması xüsusiyyətləri
Əmtəə konyukturasının proqnozu bazarın spesifik xüsusiyyətlərinəbaxmayaraq hər şeydən əvvəl ümumi konyukturanın qiymətləndirilməsinəəsaslanır. Müəyyən əmtəə bazarı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən ölkələrin proqnozu idxalçılar tərəfindən tələbin ehtimal olunan kəmiyyətini, təklifin dinamikasını və ixracatçıların satış taktikasını müəyyənləşdirməyə imkan verir. Əmtəə konyukturasının proqnozlaşdırılmasında yalnız xalis iqtisadi amillərin deyil, həm də dövlətin və inhisarların siyasətinin uçota alınması lazımdır. Üzvi mənşəli əmtəələrin konyukturasının proqnozlaşdırılması üçünəksər hallarda balans metodu tətbiq edilir. Bu metodun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, idxalçı ölkələr və ixracatçı ölkələr üzrə ayrılıqda kənd təsərrüfat ilinə (1 iyuldan növbəti ilin 31 iyuluna qədər ) tələb-təklif balansı tərtib edilir. Balansın tərtibi təklif və tələbi müəyyən edən bütün şərtlərin diqqətlə təhlilinə tələb edir. Normal tələbatdan əlavə buğdaya tələbin müəyyən edilməsində idxalçı ölkələrdə strateji ehtiyatların yaradılması siyasəti uçota alınır.
Əmtəə konyukturanın proqnozlaşdırılmasında rəqabətin bazar vəziyyətinə təsirinin qiymətləndirməsi də az əhəmiyyət kəsb etmir. Rəqabətin təsirinin düzgün qıymətləndirilməsi üçün bazarın firma strukturunun təhlili mühüm əhəmiyyətə malikdir. Koyuktura proqnozu öçünü doğrultmaya bilər: birincisi, artıq məlum olan amillərin qeyri-dəqiq qiymətləndirilməsi iləəlaqədar; ikincisi, konyukturanın inkişafı gedişinin kökündən dəyişən, əməllər məlum olmayan yeni amillərin yaranması ilə əlaqədardır. Ona görə də bazarın tədqiqini davam etdirmək və proqnoza vəziyyətin dəyişməsi iləşərtlənmiş düzəlişlər etmək lazımdır. Əmtəə konyukturasının proqnozu məqsəd deyil. Bazarda davranış xəttini, konyukturanın dəyişməsindən asılı olaraq dəyişən alış vəsatış taktikasının müəyyən etməyə imkan verən vasitədir. Azalan və yüksələn qiymətlərləəmtəələrin reallaşdırılması taktikası eyni ola bilməz. Konyuktura proqnozu və operativ taktika arasında asılılığı əks etdirmək üçün belə bir misala müraciət edək : birinci yarımillikdə ixracatçı 30 min t. mis satmalıdır. Əgər proqnoz konyukturanın aşağı düşməsini müəyyən etsə, onda ixracatçı qiymətlərin aşağı düşməsi ilə daha az itirmək üçün bütün əmtəəni tez satmağa səy göstərir, alıcılarda real maraq olan zaman satıcı qiymətləri aşağı salır və bu zaman əmtəələrin böyük hissəsini yüksək qiymətlər dövründə satmağı planlaşdırır. Əgər yarımilində qiymətlər 10 faiz aşağı düşsə, onda yarımilliyin əvvəlində bütün 30 min t. misi mümkün qədər tez reallaşdırmamaq üçün əmtəəni bazar qiymətlərindən 1-2 faiz aşağı qiymətə satmaq sərfəlidir. Konyukturanın yüksəldici proqnozunda ixracatçı əmtəənin satışına tələsməyəcək, onun böyük hissəsini yarımilliyin sonunda reallaşdırmaq üçün saxlayacıqdır. Idxalçının operativ taktikası təmamilə başqa cür olacaq. Qiymətlərin artması perspektivində o, bütün kəmiyyəti dövrün əvvəlində almağa çalışır, qiymətlərin azalması zamanı isə alışı gecikdirməkləolur. Bazarda operativ taktika yaxud passiv ola bilər. Aktiv taktika konyuktura proqnozu əsasında operativ işlərin elə təşkilini tələb edir ki, əmtəələrin satışı yüksək qiymətlər dövründə, alışı isə qiymətlərin düşməsi anında baş versin. Konyukturanın süzgün proqnozlaşdırılması zamanı aktiv taktika satışda yüksək valyuta gəlirlərinə və alışda valyuta qənaətinə gətirib çıxarır. Bəzən rpoqnozun düzgünlüyünə inam olmadıqda xarıcı ticarət əməliyyatlarının passiv taktika əsasında, bütün dövr ərzindəəmtəələri partiyalarla almaqla və satmaqla həyata keçirirlər. Bu halda əməliyyatların həyata keçirilməsindən nə mənfəət və nə də zərər olmayacaq, ona görə ki, alış yaxud satışın orta qiyməti rüb, yarimillik və il üzrə bazarın orta qiyməti ilə üst- üstə düşəcək. Konyukturadan istifadənin əsas məsələləri əməliyyatların həyata keçirilməsi yeri və vaxtının seçilməsi iləəlaqədardır. Əmtəənin alınması yaxud satışı üçün bazar seçərkən hər şeydən əməl əməliyyatların həcmi ilə bazarın tutumunu müqayisə etmək lazımdır. Belə ki, son nəticədəonun həyata keçirilməsinin obyektiv imkanları ondan asılıdır. Bazarın tutumu dəyişməz qalmır, o xeyli dərəcədə konyukturadan asılıdır. Konyukturanın aşağı düşməsi zamanı bazarın tutumu sıxılır və adətən qiymətlərin düşməsi sürətlənir. Yüksəldici konyukturada bazarın tutumu böyüyür vəcatışın sürətləndirilməsi yalnız qiymətlərin artımınınyavaşımasına gətirib çıxara bilər. Ona görə də bazarda öz davranışını tutumun obyektiv hədləri iləölçmək lazımdır. Bu zaman ayrı -ayrı ölkələrin, alıcı və satıcıların coğrafi vəziyyətinin faydasından istifadəediləsi imkanları unudulmamalıdır. Tutaq ki, hər hansı əmtəə dünya bazarına yalnız A və B ölkəsi tərəfindən çıxarılır və istənilən idxalçı ölkəonlar arasında seçki aparmalıdır