AğASƏF İmran

Yoxlama üçün suallar 
 
1.  Münaqişələrin mahiyyəti və yaranma səbəbləri. 
2.  Münaqişələrin  növləri. 
3.  Münaqişələrin tipləri. 
4.   Münaqişələrin idarə olunması metodları. 
5.  Stres və onun təbiəti. 
6.  Stresin aradan qaldırılması yolları. 
 
 
 
 
 
 
5.5. MENECMENT  MƏDƏNİYYƏTİ  VƏ  ETİKASI 
 
Bazar iqtisadiyyatı  şəraitində iqtisadiyyatın inkişafı, şirkət və 
firmaların gələcək tərəqqisi üçün yeni idarəçilik prinsipləri, əxlaqi 
keyfiyyətlərə  əsaslanan qanunlar və dəyərlər getdikcə daha əsas 
faktorlara çevrilməkdədir. 
Dünya təcrübəsi göstərir ki, hər hansı bir şirkətin rəqabətə 
davam gətirib yüksək gəlir əldə etməsi üçün heç də yalnız yüksək 
keyfiyyətli malın istehsalı və ya xidmətin göstərilməsi kifayət 

---

200
 
 
 
deyildir.  Getdikcə daha çox şirkət və korporasiyalar etibarlılığın, 
qarşılıqlı inamın və imicin artırılması istiqamətində böyük səylər 
göstərməkdə və külli miqdarda pullar xərcləməkdədirlər.  
İnvestorlar və şirkətlər hər hansı bir ölkədə və ya yerli şirkətlə iş 
birliyi qurduqda ilk növbədə həmin şirkətin etibarlı olub-olmaması, 
yerli və beynəlxalq qanunlara hörmət etməsi, ictimaiyyət arasında 
imicə sahib olması kimi amillərə fikir verirlər. Məsələn, Amerikada 
hər il şirkət və korporasiyaların əxlaq kriteriyalarına  uyğunluğu üzrə 
reytinq cədvəli tərtib edilir. Bu kriteriyalara şirkətin etibarlılığı, 
təhlükəsiz məhsul istehsalı və xidmətlər, ətraf mühitin qorunması, 
təbii və insan resurslarından səmərəli istifadə və s. daxil edilir. Hər 
bir şirkət isə, reytinq cədvəlində əvvəlinci yerlərdə olmağa çalışır.  
Menecment etikasını üç aspektdə şərh etmək olar: 
Birinci aspekt – menecment mədəniyyətinə və etikasına işgüzar 
cəmiyyətin tərbiyəsi kimi  baxılır.  Bu  tərbiyənin  əsasında 
təşəbbüskarlıq ənənələri və bazar iştirakçıları arasında münasibətdə 
müəyyən qaydalar durur. Məsələn, menecment etikası  çərçivəsində 
qanunlara riayət etmə və mübahisələrin həllində qanuni üsullardan 
istifadə yüksək əxlaqi davranış kimi qəbul edilir. «Əxlaq» termini 
burada nəinki, icra edilmədikdə cəza verə biləcək qanunlar, həm də 
davranış normaları kimi qəbul edilən qaydalara könüllü riayət etmə 
mənasını verir. 
Menecment etikasının ikinci aspekti tətbiqi xarakter daşıyır və 
idarəetmənin  aparılmasında  həqiqi təcrübənin  öyrənilməsi  ilə 
əlaqədardır.   Əxlaq, burada işlərin aparılması zamanı cəmiyyət 
(region,  ölkə,  şəhər  və  s.)  üçün  qəbul  edilmiş  etik  normalara  əməl    
olunması   kimi başa düşülür. Menecment etikasına bu tərzdə 
yanaşmanın əsas müddəası (postulatı) «norma» anlayışının fəlsəfi 
cəhətdən şərhi  ilə əlaqədardır. Ən məhdud mənada etika onunla ifadə 
edilir ki, burada bazar iştirakçıları bir-biri ilə necə sövdələşirlər və 

---

201
 
 
 
onlar bu sazişi necə icra edirlər. Əxlaqın zəruriliyi (mövcud qanunlar 
çərçivəsində) onunla şərtlənir ki, istənilən qanun kamil deyil (yaxud 
da onda «boşluqlar» var) və onsuz ötüşmək olar. Əxlaq isə, hər 
şeydən əvvəl, bazar iştirakçılarına müəyyən çərçivədə davranış 
qaydalarına riayət verməklə biznesin əlavə nizamlayıcısı kimi çıxış 
edir. 
Üçüncü aspekt - insan amilidir. Bu, işçilər və sahibkarlar 
arasındakı  qarşılıqlı  münasibətin  yeni  tipinin  formalaşması 
zərurətindən irəli gəlmişdir. Yəni, hər şey menecerin öz işinə və 
əməkdaşlara münasibətindən asılıdır. Əməkdaşlar dəqiq bilməlidirlər 
ki, onların qarşısına hansı tapşırıqlar qoyulub və onlar buna görə 
hansı cavabdehliyi daşıyırlar. Başqa sözlə desək, işçi öz işinə sevgi ilə 
və həvəslə yanaşmalıdır. Bu sevgi və həvəsi isə idarə rəhbərləri işdə 
olan saf, açıq, münaqişəsiz mühitlə təmin etməlidirlər. İşçiyə necə 
münasibət göstərilərsə, bu istər-istəməz işçinin işində özünü biruzə 
verməlidir. Əgər işçi öz işini sevirsə və həvəslə bu işi görürsə, onun 
məhsuldarlığı  dəfələrlə artıq olur. Faktlar və psixoloji testlər sübut 
edir ki, əgər işçi gördüyü işin xeyirxah məqsədlər naminə edildiyini 
və onun işindən çox şey asılı olduğunu dərk etdirsə, o, işinə daha 
sadiq olur, daha həvəslə və məhsuldar işləyir. 
 Bu fikirləri təsdiq etmək üçün iki tədqiqatın nəticələrini misal 
gətirək:  
 
a)  Amerikanın  «Working  Woman  Magazine»  jurnalının 
apardığı sorğu aşkar etmişdir ki, respondentlərin tam əksəriyyəti adı 
məhkəmələrdə hallanan, pis reputasiyaya malik və həmçinin etik 
qaydaları kobudcasına pozan şirkətlərdə işləmək istəmirlər.  
b) ABŞ-ın Ümumxalq Rəy Sorğusu Agentliyinin apardığı sorğu  
aşkar etmişdir ki, iş yerində işçilərin üstünlük verdiyi əsas dəyərlər 
sırasında şirkətin davranış normalarına riayət etməsi, işçilərə  ədalətli 
münasibət və işçilərə hörmət bəslənilməsi ilk beşliyə daxil olduğu 

---

202
 
 
 
halda, yüksək maaş kimi əsas götürülən amil, reytinq cədvəlində 11-
ci yerdə olmuşdur. 
Yuxarıda deyilən bütün aspektləri nəzərə alaraq qabaqcıl Qərb 
şirkətlərinin əksəriyyəti «Biznes Əxlaqı Kodeksi» qəbul etmişlər. 
Belə kodekslərə dünyanın nəhəng şirkətlərindən olan IBM, General 
Motors, General Electric, Merck, Coca-Cola və s.- də rast gəlmək 
olar. «Əxlaq Kodeksi» şirkətin bütün tərəfdaşları – müştəriləri, 
təchizatçılar, səhmdarlar və işçilər üçün istiqamətverici rol oynayır. 
Kodeksdə  şirkətin uzun müddətli və qısa müddətli məqsədi, şirkətin 
əsas hesab etdiyi qlobal dəyərlər, tərəfdaşlarına olan münasibət, 
həmçinin şirkət işçilərinin şirkət daxilində davranış qaydaları və 
onlardan nə tələb olunduğu maddələrlə tam əksini tapır. Hər bir işçi 
işə daxil olmazdan əvvəl bu prinsiplərlə tanış olur və onu imzalayır. 
Kodeks həmçinin şirkəti bütün dünyada tanıdan direktiv bir sənəddir. 
Yuxarıda deyilənləri nəzərə alaraq demək olar ki, hər bir 
müəssisədə menecment mədəniyyətinin böyük rolu və  əhəmiyyəti 
vardır. Belə ki, insan cəmiyyəti formalaşdıqca və kamilləşdikcə, 
idarəetmə də təkamül yolu ilə təkmilləşmiş  və cilalanmışdır.