AğASƏF İmran

 
Yoxlama üçün suallar 
 
1. Kadr potensialı nədir? 
2. Əmək ehtiyatlarının planlaşdırılması. 
3. Əmək ehtiyatlarının idarə olunması. 
4. Rəhbər kadrların hazırlanması üsulları. 
5. Rəhbər işçilər qarşısında qoyulan əsas tələblər. 
 
 
5.2. İSTEHSALIN İDARƏ OLUNMASI 
 
İstehsal -  xammaldan hazır  məhsul alınması prsesidir. 
Qabaqcadan əldə edilmiş xammal, istehsal prosesində avadanlıqların 
və işçi qüvvəsinin tətbiqi ilə hazır məhsula çevrilə bilər. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 28. İstehsalın idarə olunması 

---

181
 
 
 
 
Əməliyyat prosesi dedikdə, istehsalın başlanması üçün zəruri 
olan bütün vəsaitlərin (kapital,  xammal,  informasiya,  enerji, 
nəqliyyat, su və s.) təmin olunması mərhələsindən başlayaraq, 
istehsalın təşkili və icrası, hazır məhsulun satışı da daxil olmaqla 
alınmış nəticənin giriş göstəriciləri ilə tutuşdurulması prosesi başa 
düşülür  (Şəkil 28). Yəni, əməliyyat prosesi istehsal prosesini əhatə 
etməklə onun təşkil  və təchiz edilməsi proseslərini və nəticənin 
yekunlaşdırılmasını da özündə birləşdirir. Əməliyyat  sistemi öz 
mahiyyətinə görə, istehsal prosesinin təşkili, icrası və yekununun 
qapanmış dövriyyəsidir. 
İstehsal öz mahiyətinə görə 4 qrupa bölünür: 
-Fərdi istehsal. 
-Seriyalı istehsal. 
-Kütləvi istehsal. 
-Fasiləsiz istehsal. 
İstehsal obyektlərinin yerləşdirilməsi və onun işinin təşkil 
edilməsi bir sıra mühüm faktorlarla bağlıdır. Əgər istehsal prosesində 
istifadə edilən xammalın həcmi alınan hazır  məhsuldan xeyli 
çoxdursa, müəssisə xammala yaxın yerdə yerləşdirilməlidir. Əgər 
alınan hazır məhsulun həcmi istifadə edilən xammaldan    
çoxdursa, obyekt satış bazasına yaxın yerləşdirilməlidir. Bu 
vacib amillərlə yanaşı hər bir müəssisənin yerləşdirilməsi üçün 
aşağıdakı təlabatlar da nəzərə alınmalıdır: 
-Xammal mənbəyinin olması. 
-Yolun və nəqliyyatın olması. 
-Enerji mənbəyinin olması. 
-İşçi qüvvəsinin olması. 
-Satış bazarının olması. 
-Su mənbəyinin olması və s. 

---

182
 
 
 
Müəssisənin yerləşdirilməsində  şəhər, şəhər ətrafı və  şəhərdən 
kənar ərazisinin münasibliyini nəzərə almaq lazımdır. 
Şəhərin içində müəssisəni yerləşdirmək bütün amillərə görə 
əlverişlidir, lakin torpaq və icarə haqqı çox bahadır. Həm də ekoloji 
cəhətdən təmiz olmayan istehsal obyektlərini şəhərin mərkəzi 
hissəsində yerləşdirmək düzgün deyil. 
Şəhərin ətrafında müəssisə yerləşdirmək ən əlverişli yerdir. 
Çünki orada bütün amillər ödənilir və həm də torpaq ucuz olur. 
Şəhərdən kənarda, xüsusən rayon və kənd yerlərində müəssisə 
salmaq isə həm üstün, həm də çatışmayan xüsusiyyətlərə malikdir. 
Çünki işçi qüvvəsi bol olduğu halda, nəqliyyat üçün rahat yollar 
yoxdur, enerji qıtlığı mövcuddur, həm də torpaq haqqı ucuz olsa da 
daşıma xərcləri çox baha olur. 
Əməliyyat sistemi 3 alt sistemdən təşkil edilir: 1.İstehsal 
(emaletmə); 2.Planlaşdırma və nəzarət; 3.Təchizat. (Şəkil 29). 
Əvvəlcə  əməliyyat  sistemində daxili və  xarici mühiti 
aydınlaşdıran informasiyalar toplanmalıdır. Planlaşdırma və nəzarət 
altsistemi daxili və xarici mühit barədə və eləcə də, istehsal və 
təchizat barədə informasiyalar nəzərə alınmaqla tərtib olunur. İstehsal 
prosesində hər hansı dəyişiklik nəzarət yolu ilə aşkar edilir və 
münasib qərar qəbul olunur.  
Qəbul edilmiş qərara uyğun olaraq istehsala bu və ya digər təsir 
göstərilir. Təchizat  altsistemi isə həm giriş, həm də çıxış 
parametrlərinə aid olan amilləri tənzimləyir. 
 
 
 
 
 
 

---

183
 
 
 
 
 
    
 
 
Ş 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 29. Əməliyyat  sistemi 
 
Əməliyyat sistemləri üçün aşağıdakıları xarakterik hesab etmək 
olar: 
- İstehsal prosesinin layihələndirilməsi. 
- Əmtəələrin layihələndirilməsi. 
- Müəssisənin layihələndirilməsi. 
- İstehsal prosesinin təşkili. 
- Marketinq prosesinin təşkili. 
İstehsalın idarə olunmasının ən mühüm şərtlərindən biri də, 
müəssisənin özünün rəqabətə davamlı olması ilə yanaşı, istehsal 
olunmuş məhsulların da rəqabət qabiliyyətli olmasını təmin etməkdir. 
Rəqabətə dözümlülük ilk növbədə istehsal edilən məhsulun keyfiyyət 
göstəriciləri ilə bağlıdır. Məhsulun öz təyinatına müvafiq olması, 
nisbətən ucuz olması,  estetik görünüşü,  erqonomik tələbatları 
ödəməsi və sair amillər bu göstəricilərlə  bağlıdır. 
Müəssisənin rəqabət aparmaq  bacarığını təmin edən üsullar 
aşağıdakılardır:  

---

184
 
 
 
-   Məsrəflərin minimum olması; 
-  Əmtəənin konstruksiyası və onun texniki xarakteristikaları; 
-  Əmtəənin etibarlı və davamlı olması; 
-  Daşıma sürəti (daşımanın tez, operativ və xətasız olması); 
-  Sifarişçilərin tələbi ilə əmtəələrin «fərdiləşdirilməsi»; 
-  Əmtəənin bazara daxil edilməsi; 
-  Müəssisədə istehsal həcminin elastik tənzimlənməsi və s. 
Rəqabət  aparmaq və rəqabətə dözümlülük  ilk  növbədə 
marketinq ilə bağlı olduğundan, müəssisədə marketinq xidməti 
kifayət qədər səriştəli təşkil edilməlidir. 
Bunlarla yanaşı, itehsalın idarə edilməsində strateji məqsədlərə 
çatmaq üçün taktiki qərarlar da qəbul edilir. Bu halda, bazar 
tələbatının cari dəyişməsinə operativ reaksiya vermək, rəqiblərin 
fəaliyyətlərini  vaxtında  düzgün  qiymətləndirmək,  qiymətlərin 
dəyişməsinə müvafiq addımlar atmaq taktiki qərarlarla bağlıdır. Bu 
qərarların çoxluğu yox, vaxtında və düzgün qəbul edilmələri daha 
vacibdir. 
İstehsalın idarə olunmasında yuxarıda qeyd olunan amillərlə 
yanaşı, xarici iqtisadi əlaqələrin qurulması və ətraf mühitin qorunması 
amillərinə də xüsusi diqqət yetirmək vacibdir. Çünki xarici firmalarla 
və eləcə də  ətraf mühitlə  əlaqələr hər bir müəssisənin fəaliyətində 
müstəsna rol oynayır. Belə ki, xammalın əldə edilməsində və hazır 
məhsulların realizə edilməsində, bu iki amilin alternativi yoxdur.