Agrokimyo kirish

X bob. ORGANIK O’G’ITLAR

369. Organik o’g’it qo’llanilganda tuproqning agrokimyoviy va agrofizikaviy xossalari ijobiy tomonga o’zgaradi, tuproqdagi mikroorganizmlar faoliyati yaxshilanadi va o’simliklarning mo’tadil o’sib rivojlanishi hamda oziqlanishi uchun qulay sharoit yaratiladi.

     
     

370. Tuproqdagi organik moddaning chirishi natijasida karbon kislotasi ajralib chiqadi. Bu kislota tuproqdagi mineral moddalarni eritadi. Tuproqning ustki qismida karbon kislotasining ko’payishi o’simlikdagi fotosintez jarayonini yaxshilaydi. Organik o’g’itlar tufayli tuproqda ko’p miqdorda mikroorganizmlar to’planadi. Ular o’simlikning oziq moddalarini o’zlashtirishni yaxshilaydi. Organik o’g’itlar tuproqda namlikni uzoq vaqt davomida saqlab turishga yordam beradi. Organik o’g’itlar tuproqdagi mikroorganizmlar uchun energetik manba hisoblanadi. Undan tashqari, tuproqqa ko’p miqdorda mikroorganizmlar tushadi. Buning natijasida tuproqqa azot to’plovchi bakteriyalar, nitrifikatorlar, ammoniyfikatorlar va boshqa guruh bakteriyalarning tuproqdagi hayot faoliyati kuchayadi.

     
     

371. Ilmiy tadqiqot institutlarining ma’lumotlariga qaraganda, 30—40t organik o’g’itlarning parchalanishi natijasida har kuni gektariga o’g’itlanmagan yerlarga nisbatan 100—200 kg karbonat angidrid ko’proq to’planadi.

     
     

372. Ilmiy tadqiqot ishlari shuni ko’rsatadiki, gektaridan 25—30 s g’alla yetishtirish uchun har kuni 100 kg CO₂, 40—50 t kartoshka va sabzovot uchun 200—300 kg CO₂ talab qilinadi.

     
     

373. Yengil mexanik tarkibli tuproqlarda ozuq elementlarining biologic singdirish qobiliyatini kuchaytiradi va ularni tuproqdan yuvilib ketishidan saqlaydi.

     
     

10.1. GO’NG

374. Qoramolning har bir tonna quruq go’ngidan tuproqqa 20 kg azot (N), 10 kg fosfor (P₂O₅), 24 kg kaliy (K₂O ), 28 kg (CaO), 6 kg magniy (MgO), 4 kg oltingugurt (SO₃), 25 g bor (B), 230 g marganes (Mn), 20 g mis (Cu), 100 g ruh (Zn), 1,2 g kobalt (Co), 2 g molibden (Mo), 0,4 g yod (J) va boshqa elementlar tushadi.

     
     

375. Go’ng sug’oriladigan tuproqlarga, ayniqsa cho’l mintaqasida tarqalgan tuproqlarga har tomonlama ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Demak, go’ng o’simlikning oziqlanishi uchun eng muhim oziq moddalar saqlaydigan o’g’it hisoblanadi. 20—30 t go’ng bilan tuproqqa 1 tonna kul tushadi va undan dehqonchilikda foydalanish oziq elementlar balansini tartibga solishda katta ahamiyat kasb etadi.

     
     

376. Respublika ilmiy tekshirish institutlarining ma’lumotlariga qaraganda, gektariga 20—30 tonna go’ng berilgan yerlardan birinchi yili ekinlar turiga qarab 6—7 s dan 60—70 s gacha va undan ortiq qo’shimcha hosil olish mumkin. Uning ta’siri 2—3-yillarda ham davom etadi. Go’ng va boshqa o’g’itlardan foydalanish, ayniqsa, Respublikamizning yangi o’zlashtirilgan, mexanik tarkibi yengil tuproqlari uchun juda ahamiyatli hisoblanadi, chunki bu tuproqlar chirindi va o’simliklar o’zlashtiradigan oziq elementlarga boy emas. Shu sababli bu yerlarda ekilgan qishloq xo’jalik ekinlaridan yuqori va sifatli hosil yetishtirish uchun muntazam ravishda go’ng va boshqa organik o’g’itlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi.

     
     

377. O’zbekiston Paxtachilik ilmiy tekshirish institutida o’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatadiki, paxtani birinchi sug’orishda go’ng solinmagan variantlarda har gektar yerga bir soatda 120 m³ suv shimilgan b o’lsa , har yili go’ng solingan variantlarda esa 200 m³ suv shimilgan. 20 yil davomida g o’ng solingan sug’oriladigan tipik bo’z tuproqlarning haydalma qatlam ida go’ng solinmagan variantlarga nisbatan uglerod 70%, umumiy azot miqdori esa 88% ga ko’paygan.