Agrokimyo kirish

11.6.4. DUKKAKLI-DON EKINLARNI O’G’ITLASH

444. O’ris no’xat va vikada azot va kaliyning eng ko’p to’planishi gullash davrining oxirida, fosfor esa pishish davrida kuzatiladi. O’suv davri uzoq davom etadigan ekinlarda, masalan, lyupinda barcha oziq moddalar bosh poyadagi dukkaklar pishib yetilgan paytda kuzatiladi. Dukkakli-don ekinlar barcha hayotiy sharoitlar me’yorida bo’lganda, tarkibidagi yalpi azotning taxminan 2/3 qismini atmosferadan va 1/3 qismini tuproqdan o’zlashtiradi. Yuqorida sanab o’tilgan ekinlar ichida eng ko’p azotni lyupin to’plasa, eng kam miqdordagi azot vika tomonidan to’planadi.

     
     

445. Dukkakli-don ekinlar mahalliy o’g’itlarga (xususan go’ngga) talabchan, lekin go’ng qo’llanilgandan keyingi ikkinchi yoki uchinchi yillarda ko’proq o’zlashtiriladi.

     
     

446. Dukkakli-don ekinlar atmosfera azotini fiksatsiyalash qobiliyatiga ega bo’lganligi sababli ular ko’proq fosforli va kaliyli o’g’itlarga kuchli ehtiyoj sezadi. Olib borilgan tadqiqotlarning ko’rsatishicha, atmosferadan o’zlashtiriladigan azotning miqdori tuproqqa kiritiladigan azotli o’g’itlar miqdoriga teskari proporsional ravishda o’zgaradi. Shu sababdan ham dukkakli-don ekinlariga azotli o’g’itlarni qo’llash samarasiz, nihollar o’zlarini tutib olishlari uchun gektariga 20—30 kg “boshlang’ich” dozada azot berish kifoyadir degan xulosaga qafiy amal qilinadi. Barcha omillar me’yorida bo’lib, tuproq unumdorligi yuqori bo’lgan tuproqlardagina azotli o’g’itlarni kiritishga hojat qolmaydi.

     
     

447. (Dukkakli-don ekinlar) Demak, azot bilan o’rtacha ta’minlangan tuproqlardan 35 s hosil yetishtirish uchun bir ga maydonga 75 kg azot qo’llash lozim.

     
     

448. Dukkakli-don ekinlar ekiladigan paykallarga kuzgi shudgor oldidan sof modda hisobida 45—60 kg fosfor va kaliy qo’llash tavsiya etiladi.

     
     

449. Ekishga qadar ozroq me’yor d a (gektariga sof holda 20—30 kg) azotli o’g’it qo’llash o’simliklarni rivojlanishning dastlabki davrlarida, ya’ni liali ildizda tugunak bakteriyalar hosil bo’lmagan paytda, azot bilan ta’minlanishini yaxshilaydi. Azotning bir qismi qo’shimcha oziqlantirish sifatida qo’ilaniladi. Lekin azotli o’g’itlar yuqori me’yorlarda kiritilganda (hosil bilan chiqib ketadigan yalpi azotning 1/3 qismidan ko’proq), atmosfera azotining fiksatsiyalanishi kamayadi. Azotli o’g’itlar ko’p miqdorda ishlatilganda dukkakli-don ekinlarining o’sish organlari “g’ovlab”, hosilning pishib yetilishi kechikadi. Urug’larni ekish bilan bir vaqtda ozroq miqdorda(gektariga 10 kg P20 , hisobida) fosforli o’g’it berish o’simliklarni vegetatsiyaning dastlabki davrlarida fosfor bilan ta’minlaydi.