Агрономия факультети талабалари учун Узумчилик фанидан

1-jadval 
O„zbekistonda uzum yalpi hosili (ming tonna), 2018 yil
 
Viloyatlar 
Barcha toifadagi 
xo„jaliklar 
Fermer xo„jaliklari 
Dehqon xo„jaliklari 
Qishloq xo„jaligi faoliyatini amalga 
oshiruvchi tashkilotlar 
Qoraqalpog„iston 
7,6 
1,1 
6,1 
0,4 
Andijon 
71,2 
33,9 
37,2 
0,1 
Buxoro 
188,1 
75,7 
111,8 
0,6 
Jizzax 
24,7 
7,6 
17,0 
0,1 
Qashqadaryo
96,9 
46,4 
47,7 
2,8 
Navoiy
77,4 
28,4 
48,7 
0,3 
Namangan
111,1 
35,7 
75,2 
0,2 
Samarqand 
601,8 
343,9 
242,6 
15,3 
Surxondaryo
91,9 
41,4 
47,7 
2,8 
Sirdaryo
12,6 
1,1 
11,5 
0,0 
Toshkent
109,7 
58,7 
48,8 
2,2 
Farg„ona
157,4 
9,8 
143,8 
3,8 
Xorazm
39,4 
8,3 
30.7 
0,4 
Respublika
bo„yicha: 
 
1 589,8 
 
692,0 
 
868,8 
 
29,0 

---

2-jadval 
O„zbekistonda tokzorlar maydoni (ming gektar), 2018 yil
 
Viloyatlar 
Barcha toifadagi 
xo„jaliklar 
Fermer xo„jaliklari 
Dehqon xo„jaliklari 
Qishloq xo„jaligi faoliyatini amalga 
oshiruvchi tashkilotlar 
Qoraqalpog„iston 
1,2 
0,5 
0,6 
0,1 
Andijon 
3,3 
1,9 
1,3 
0,1 
Buxoro 
10,1 
5,6 
4,1 
0,4 
Jizzax 
4,4 
1,8 
2,2 
0,4 
Qashqadaryo
8,7 
5,3 
2,9 
0,5 
Navoiy
5,7 
3,5 
2,0 
0,2 
Namangan
7,6 
3,6 
3,8 
0,2 
Samarqand 
37,4 
25,7 
10,0 
1,7 
Surxondaryo
9,2 
6,0 
2,6 
0,6 
Sirdaryo
1,6 
0,4 
1,1 
0,1 
Toshkent
15,2 
10,5 
3,5 
1,2 
Farg„ona
6,2 
1,3 
4,5 
0,4 
Xorazm
2,7 
1.0 
1,4 
0,3 
Respublika
bo„yicha: 
 
113,3 
 
67,1 
 
40,0 
 
6,2 

---

3-jadval 
Hosil beradigan yoshdagi tokzorlar maydoni (ming gektar), 2018 yil
 
Viloyatlar 
Barcha toifadagi 
xo„jaliklar 
Fermer xo„jaliklari 
Dehqon xo„jaliklari 
Qishloq xo„jaligi faoliyatini amalga 
oshiruvchi tashkilotlar 
Qoraqalpog„iston 
0,8 
0,3 
0,5 
0,0 
Andijon 
3,0 
1,6 
1,3 
0,1 
Buxoro 
9,6 
5,4 
4,1 
0,1 
Jizzax 
3,2 
1,2 
2,0 
0,0 
Qashqadaryo
8,1 
5,1 
2,7 
0,3 
Navoiy
5,2 
3,2 
1,9 
0,1 
Namangan
6,9 
3,1 
3,7 
0,1 
Samarqand 
35,5 
24,0 
10,0 
1,5 
Surxondaryo
8,4 
5,5 
2,5 
0,4 
Sirdaryo
1,4 
0,3 
1,1 
0,0 
Toshkent
10,8 
7,1 
3,3 
0,4 
Farg„ona
5,7 
0,9 
4,5 
0,3 
Xorazm
2,3 
0,8 
1,4 
0,1 
Respublika
bo„yicha: 
 
100,9 
 
58,5 
 
39,0 
 
3,4 

---

1.TOKNING KELIB CHIQISHI VA TARQALISHI.
TOKDOSHLAR OILASI 
 
1.1. Uzumchilikning xalq xo„jaligidagi ahamiyati
 

Tayanch iboralar: Tok ekini, uzum navlari, urug„li xo„raki navlar, urug„siz 
navlar, uzum mevasi, qandlar, organik kislotalar, vitaminlar, o„simlik yelimi, 
shifobaxshligi, uzum mahsulotlari, oziq-ovqat, vinochilik, mayiz, kishmish, shinni, 
uzum asali, marinadlar, vino,
konyak, uzum sirkasi, uzum moyi. 

 
Uzumchilik fani to„g„risida.
Uzumchilik fani o„simlikshunoslik fanlari qatoriga 
kirib, tok ekinining botanik ta‟rifini, biologik xususiyatlarini, uzum navlarini va 
mo„l hamda sifatli hosil yetishtirish texnologiyasini o„rganadi. 
Uzumchilik qishloq xo„jaligining muhim tarmoqlaridan bo„lib, aholining oziq-
ovqatga va sanoatni esa xom ashyoga bo„lgan talabini qondiradi. O„zbekistonning 
tuproq va iqlim sharoiti bu ekin uchun nisbatan qulay bo„lgani uchun u 
mamlakatimizning barcha tuproq va iqlim sharoitlarida o„stiriladi. Hech bir tomorqa 
yo„qki bu ekin ekilmagan. 
Tok qimmatbaho ekin hisoblanadi.Uzum mevasi tarkibida 15–30% hatto 
so„litilganda esa 40-50 % gacha shakar, organik kislotalar, pektin, oshlovchi 
moddalar, xushbo„y hidli va bo„yoq moddalar, o„simlik yelimi, bir qancha fermentlar, 
A, V
1
,
V
2
, S vitaminlar va mineral tuzlar bo„ladi. 
Uzumdan har xil maqsadlar uchun foydalaniladi. Uzum yangiligicha ko„p 
ishlatiladi, undan iyun oyidan boshlab noyabrgacha daladan uzib ishlatiladi. 
Saqlashga qulay bo„lgan navlarini esa maxsus xona va muzxonalarda kelgusi yilning 
may oyigacha saqlash mumkin. 
Uzum oziq-ovqat va vino sanoati uchun juda ham yaxshi xom ashyodir. Yangi 
uzumdan murabbo, kompot, marinadlar tayyorlanadi. Uzum suvi tegishlicha 
tayyorlangandan so„ng eng yaxshi to„yimli parhez va shifobaxsh mahsulot sifatida 
ko„p oylar davomida saqlanishi mumkin. Uning suvini qaynatish yoki sovuqda 
konsentrlash yo„li bilan shinni vakkum-suslo, uzum asali va tarkibida 60-75 % gacha 
shakar bo„lgan boshqa mahsulotlar olinadi. 
Uzumdan quritilgan qimmatbaho mahsulotlar: urug„li navlardan mayiz, urug„siz 
navlardan kishmish, juda mayda (6-9 mm) urug„siz qora mevali Korinka nav 
uzumdan quritilgan korinka olinadi. 
Kaloriyasi yuqori bo„lganligi, uzoq saqlanishi, tashish uchun qulayligi tufayli 
mayiz kondityer va kulinariya sanoatida ishlatiladigan qimmatbaho oziq-ovqat 
mahsulotiga aylanadi. 

---

10 
Uzumdan har xil vinolar, shampan vinosi, konyak tayyorlanadi. Iste‟mol 
qilinadigan vinolardan uzum sirkasi tayyorlanadi. Uzum turpidan spirt, vino kislota, 
tanin moddasi, uzum moyi, bo„yoqlar, yoritkich gaz va boshqalar olinadi. Turp 
komposti bilan bog„ va tokzorlar o„g„itlanadi. 
Tok yana shu bilan qimmatliki, u erta (o„tqazilgandan so„ng 2-3 yili) hosilga 
kiradi, uzoq yashaydi, yaxshi parvarish qilinsa, 80-100 yilgacha hosil beradi. Tokning 
ildiz tizimi baquvvat va kuchli rivojlanganligidan u qurg„oqchilikka nisbatan chidamli 
bo„ladi va undan melioratsiya maqsadlarida tog„larni, tog„ etaklarini o„zlashtirishda, 
qum va jarlar ham shunga o„xshashlarni mustahkamlashda foydalanish mumkin. U 
boshqa ekinlarni o„stirish uchun yaroqsiz bo„lgan yerlarda shag„al toshli, sho„rxok, 
sizot suvlari yer yuziga yaqin (1-1,5 m) bo„lgan o„tloq-botqoq tuproqli yerlarda 
muvaffaqiyatli ravishda o„stiriladi. 
Bundan tashqari tok ekinida boshqa daraxtlarda uchraydigan davriylik xodisasi 
yo„qligi tufayli har yili barqaror yuqori hosil olish mumkin. Shuning uchun, 
uzumchilik daromadli tarmoq ham hisoblanadi. O„zbekistonning uzumchilikka 
ixtisoslashgan xo„jaliklarida uzumchilikdan olgan daromadi xo„jalikdagi barcha 
daromadning 58-65% ni tashkil etadi.