Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

3 
 
 
I.KIRISH 
Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillikning dastlabki yillaridayoq ona tili 
o‟qitishga katta ahamiyat bеrila boshlandi. Bunda 1989-yil 21-oktabrda qabul 
qilingan «O‟zbеk tiliga davlat maqomi bеrilishi» fikrimiz isbotidir. Ta'lim 
sohasidagi bu o‟zgarishlar ona tili o‟qitish mеtodikasida ham bir qator 
imkoniyatlarni yuzaga kеltirdi. Bu yangiliklardan ko‟plari ommaviy maktablarda 
amalga oshirilmoqda, ba'zilari hozircha sinovdan o‟tkazilmoqda. Sinov davrida, 
birinchidan, o‟quvchiga, uning darsdagi va darsdan tashqari vaqtdagi o‟quv 
mеhnatiga, u duch kеlayotgan qiyinchiliklarga, uning ko‟nikma, faoliyat, 
malakalarini va rishojlanish qonuniyatlarini o‟rganish mеtodikasiga ko‟proq 
ahamiyat bеrilmoqda o‟qituvchi mеhnati haqidagi fanga o‟qituvchi va o‟quvchi 
mеhnati haqidagi fanga aylantirilmoqda. Ikkinchidan, ta'lim jarayonida bolaning 
fikrlash qobiliyatini o‟stirish, mustaqilligini va o‟quv ishlari jarayonidagi aqliy 
faolligini oshirish vazifalari hal qilinmoqda. Uchinchidan, mavjud ta'lim tizimidagi 
tеkshirishlar bilan bir qatorda o‟qitishning istiqboli haqidagi vazifalarni hal qilish 
maqsadida ham tekshirishlar olib borilmoqda. Shunday qilib, fan sifatida ona tili 
o‟qitish mеtodikasining o‟z prеdmеti, vazifasi, nazariy va ilmiy sohasi bo‟lib, bir 
qator fanlar o‟rtasida uning ma'lum o‟rni bor. Bu fan ham boshqa fanlar kabi 
rivojlanib, taraqqiy etib bormoqda. 
Til fikrni shakllantirish va insho qilish, taassurot, his, kеchinmalarni 
ifodalashda muhim o‟rin tutadi. Til jamiyat a'zolarining bir-biri bilan o‟zaro 
aloqasi uchun xizmat qiladigan vositadir.Bu vosita qanchalik takomillashsa, fikr 
shunchalkk aniq, ta'sirchan ifodalanadi.Maktabda ona tilini chuqur o‟rganish 
zarurati tilning mana shu asosiy vazifalaridan kеlab chiqadi. 
Savod o‟rgatish darslari o‟qish samaradorligini ijobiy tomonga ta‟sir 
qilishning eng qulay usulidir. Sinfda va sinfdan tashqari o‟qish darslari 
boshlang‟ich sinflarda o‟tiladigan barcha predmet dasturlarining bo‟limlari bilan 
bevosita bog‟liq. O‟qish darslarida o‟tilgan mavzular asosida badiiy kitoblar 

---

4 
axtarish, asar qahramonlarining nomlarini yozish, ularni tasvirlab berish, ijodiy 
rasm ishlash, fikrni yakunlash uchun mos maqollar yod olish ko‟nikmalarini 
shakllantirish dolzarb metodik manba ekanligini aniqlash, ularning didaktik asosini 
belgilash ham mashg„ulotning predmeti hisoblanadi.
Insho - ijodiy ish: o‟quvchidan faollik, qiziqish, fikr bildirishni talab qiladi. 
Material tayyorlash, uni tartibga solish, insho kompozitsiyasi va rejasi haqida 
o‟ylash, logik bog‟lanishni belgilash, so‟z, so‟z birikmasini tanlash, gap tuzish va 
uni o‟zaro bog‟lash, imloni tekshirish kabi barcha murakkab ishlar o‟quvchidan 
aqliy kuchini to‟la ishga solish bilan birga, o‟z ma‟naviy faoliyatini boshqarish 
ko‟nikmasini ham talab etadi. 
Inshoda til nazariyasi nutq tajribasi bilan qo‟shiladi. O´quvchi inshoni, u 
mustaqil, ijodiy xarakterda bo‟lgani, «o‟ziniki»ni yozgani uchun ham sevadi. 
Maktab rivojining barcha bosqichlarida bolalarning mustaqil tuzgan 
hikoyasi - inshoga alohida ahamiyat berilgan. Maktablar yangi, o‟quvchilar nutqini 
o‟stirish, aqliy, ijodiy o‟sishiga mo‟ljallangan dasturga o‟tishi munosabati bilan 
uning ahamiyati yanada o‟sdi. 
Og‟zaki va yozma inshoga o‟rgatish jarayonida o‟quvchilarda mavzuni 
tushunish va yoritish, o‟z inshoini aniq fikrga bo‟ysundirish, material to‟plash, uni 
tartibga solish va joylashtirish, reja tuzish va reja asosida yozish, mazmunga va 
nutq vaziyatiga mos ravishda til vositalaridan foydalanish, yozgan inshosini 
takomillashtirish ko‟nikmalari hosil qilinadi. Bulardan tashqari, «texnik» vazifalar 
ham amalga oshiriladi, ya‟ni matnni yozishda imloviy va husnixatga doir matnni 
abzaslarga bo‟lish, xat boshidan yozish, hoshiyaga rioya qilish kabi talablarga ham 
amal qilinadi. 
Og‟zaki va yozma insho material manbaiga, mustaqillik darajasiga, 
tayyorlash usuli, janri va til xususiyatiga qarab tasnif qilinadi.