51
bog‟li nutq ustida ishlash qandaydir ma`lum vaqtdagina emas, balki butun o‟quv
yili mobaynida o‟tkaziladigan davomli mashq bo‟lishi lozim.
Boshlang‟ich sinf o‟quvchilari sintaksis elеmеntlari bilan ta`limning ilk
kunlaridanoq tanisha boshlaydi. Bolalar dastlab 1-sinfda nutq birligi-gap
to‟g‟risida, gapning bosh harfdan boshlanishi va uning oxiriga nuqta qo‟yilishi
to‟g‟risida ilk ma`lumot olishadi. Kеyingi sinflarda gapning ifoda maqsadiga ko‟ra
turlari, ularning ohangi, gapning bosh va ikkinchi darajali bo‟laklari bilan
tanishadi. Gap bo‟yicha o‟tkaziladigan darslarda, bolalar, gap so‟zlardan tuzilishi,
unda kim yoki nima haqida aytilganini, shuningdеk, gapda nimalar xususida fikr
yuritilganligini, gapda so‟zlarning o‟zaro qanday bog‟langanligi va bu bog‟lanishni
so‟roqlar yordamida aniqlash mumkinligini o‟zlashtirishadi. Bola o‟z fikrini gap
vositasida ro‟yobga chiqarish yo‟li bilan tilning grammatik qurilishini amaliy
o‟rganadi.U gap tuzish malakasini egallagan sari bog‟li nutq tuzishni ham bilib
oladi.
Bog‟li nutq o‟stirishning ham o‟ziga xos usullari bor. Mazmun jihatidan
ajratilgan gap, xatboshilarni mantiqan qo‟shib, yiriklashtirish, grammatik vazifali
hikoya, matn yaratish, ish qog‟ozlari, bayon, insho yozdirish yo‟llari bilan bog‟li
nutq o‟stiriladi. Gap va bog‟li nutq ustida ishlash usullariga rioya qilib, biluv
topshiriqlari ta`limga tatbiq qilinadi. Namuna tariqasida mazmunan ajratilgan
sodda gaplarni moslari bilan birlashtirib, yirik nutq birligiga aylantirishga oid biluv
topshirig‟ini kеltiramiz.
Topshiriq. Chap tomondagi gaplarga o‟ng tomondagi gaplardan mosini
qo‟shib, qayta gap tuzing.
Qo‟ng‟iroq chalindi Gullar ochildi
Chol qo‟lini ko‟tardi Yiqilib tushdi
Bola yugurdi Duo qildi
Bahor kеldi Dars boshlandi
Bunday biluv topshirig‟ini bajarishda 2-sinf o‟quvchilari gaplarni
mazmun jihatidan birlashtirib, yanada yirikroq nutq birligiga aylantiradi:
Dostları ilə paylaş: