Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

tugaydi: HázBAN, lekin kézBEN; hóBAN, biroq vízBEN, lekin kínBAN va
hídBAN. (-kin va –híd so‘zlari bundan mustasno).
Qoidaga ko‘ra, “é”, “e” va “i” tovushlaridan so‘ng –ben qo‘shimchasi,
“u”, “o” va “a” tovushlaridan so‘ng esa -ban tarzida qo‘shimcha qo‘shiladi. 
Tovush va fonemalar unli va undosh tovushlarning belgisi sifatida 
gavdalanadi.
20
 
Lug‘at sathi
Tilning lug‘at sathi tilda mavjud bo‘lgan so‘zlarning yig‘indisidan iborat. 
Lug‘at sathi tilning fonetik-fonologik va grammatik sathlaridan har doim o‘zgarib 
va rivojlanib turishi bilan ajralib, farqlanib turadi. Fan, texnika, madaniyatning 
rivojlanish jarayoni lug‘at sathining doimiy o‘zgarib turishini taqozo etadi. Shunga 
ko‘ra, tilning lug‘at sathi paydo bo‘lishi va qo‘llanilishi doirasi jihatdan bir-biridan 
farqlanadigan bir necha qatlamlardan tashkil topadi. Lug‘at sathining asosiy birligi 
hisoblangan so‘z yordamida kishilar predmet va hodisalarni ifodalaydilar; gapda 
esa so‘zlar o‘zaro birikib fikr ifodalash imkoniyatini yaratib beradi. Lug‘at sathini 
leksikologiya o‘rganadi. So‘zning ta`rifi, so‘z va predmet, so‘z va tushuncha, 
lug‘atning o‘zgarishi, so‘zlarning bir-biri bilan munosabati, lug‘atning qatlamlari 
kabi muammolar leksikologiya o‘rganadigan asosiy masalalar hisoblanadi. 
So‘zlarning boshlang‘ich ma`nosi va shaklida bo‘lgan o‘zgarishlarni 
etimologiya
, 
lug‘at va uning tuzilishini
 leksikografiya
, so‘zning ma`nosi va uning taraqqiyotini
semasiologiya
o‘rganadi. Frazeologizmlar leksikologiya bilan bog‘liq holda 
o‘rganiladi. 
Tilning lug‘at tarkibi bir nechta nuqtayi nazardan o‘rganilishi mumkin. 
Tilning lug‘at qatlamini tarixiylik nuqtayi nazaridan o‘z va o‘zlashgan so‘zlarga 
ajratish mumkin. Har bir tilda o‘z qatlam so‘zlari bilan bir qatorda o‘zlashgan 
qatlam so‘zlari ham uchraydiki, bu tilning mavqeyi, ijtimoiy-tarixiy jarayon, 
xalqlar va tillar o‘rtasidagi turli munosabatlar ta`siri bilan izohlanadi. Lug‘at 
qatlamining ma`lum qismi sheva so‘zlaridan iborat. Sheva so‘zlari asosiy aloqa-
munosabat vositasi sifatida xizmat qiladi. Sheva so‘zlarining adabiy til lug‘atini 
boyitishda alohida o‘rni bor. Tilning lug‘at tarkibi iste`mol darajasi nuqtayi 
nazaridan ham turlichadir. Bu jihatdan faol va kam ishlatiladigan so‘zlar 
farqlanadi. Bu borada quyiroqda, “Tilshunoslik va uning bo‘limlari” da (o‘zbek tili 
misolida) batafsil to‘xtalamiz. 
19
Borbala Richter. First steps in theoretical and applied linguistics.-Budapest, 2006.-B.29-30 
20
Borbala Richter. First steps in theoretical and applied linguistics.-Budapest, 2006.-B.30 

---

90 
Tilning lug‘at boyligini oshiruvchi asosiy manba so‘z yasalishi, shevalardan 
so‘z olish, so‘zning ma`no taraqqiyotidagi o‘zgarishlar va ma`no ko‘chirishlar 
hisoblanadi.